شخصی که همزمان به‌دنبال دو خرگوش باشد، دستش به هیچ‌کدام نمی‌رسد!
اگر این روز‌ها به‌صورت همزمان به دنبال چند خرگوش می‌دوید و تلاش می‌کنید چندین هدف را با هم محقق سازید، شما به‌صورت غریزی در حال اجرای فرآیند تصمیم گیری چند هدفه هستید.
حتماً تا کنون شرایطی را تجربه کرده‌اید که می‌بایست تصمیم بگیرید، دو یا چند هدف را به‌صورت همزمان پیش ببرید، یا روی یک هدف تمرکز کنید. گاهی گرفتن تصمیماتی از این دست، بسیار سخت می‌شود. اما چقدر خوب میشد اگر می‌توانستیم چند هدف را با هم پیش ببریم.
تصمیم گیری چند هدفه در شرایطی به کمک ما می‌آید که خواستار تحقق چند هدف به‌صورت همزمان هستیم. اهدافی که گاهاً در یک راستا نیستند و یا حتی در تضاد با یکدیگر نیز می‌باشند.
در این مطلب به توضیح تصمیم گیری چند هدفه می‌پردازیم و روشهای آن را بیان می‌کنیم و میبینم علم، برای بهبود فرآیند تصمیم‌گیری در شرایطی که گفتیم، راه‌حل‌هایی خواهد داشت.
با مطالعه ادامه مطلب و مثال‌های آن، درک کاملی از این نوع تصمیم‌گیری پیدا خواهید کرد.
همراه ما باشید.
فهرست مطالب این نوشته:
- تصمیم‌گیری بر اساس معیارهای چندگانه
- تصمیم گیری چند هدفه چیست؟
- روش های تصمیم گیری چند هدفه
- چکیده
- مطالب مرتبط
1- تصمیم‌گیری بر اساس معیارهای چندگانه
در انجام هر تصمیم یک سری شاخص وجود دارد و تصمیم‌گیری بر مبنای آن‌ها انجام می‌گیرد، به این شاخص‌ها “معیار” گفته می‌شود.
مثلا شما دوچرخه‌ای می‌خواهید که وزنش کمتر از بیست کیلوگرم و قیمتش هم زیر سی میلیون تومان و رنگش هم نقره‌ای باشد. شما با این معیار‌ها به دوچرخه‌فروشی رفته و دوچرخه مورد نظر خود را از بین گزینه‌های موجود، انتخاب می‌کنید.
تصمیم‌گیرنده برای بالا بردن قابلیت اطمینان تصمیمات خود در تصمیم‌گیری، از “معیارهای مشخص” استفاده می‌کند. بر این اساس تصمیم گیری چند معیاره به دو دسته تقسیم می‌شود:
- تصمیم گیری چند شاخصه
- تصمیم گیری چند هدفه
همانگونه که قبلا هم گفتیم، در این مطلب به بررسی مدل‌های تصمیم گیری چند هدفه می‌پردازیم.
2- تصمیم گیری چند هدفه چیست؟
در تصمیم گیری چند هدفه، مسئله انتخاب یک گزینه از بین گزینه‌های موجود نیست، بلکه دغدغه اصلی ما طراحی یک راه‌حل برای دستیابی به اهدافیست که در بیشتر مواقع این اهداف در تضاد با یکدیگر عمل می‌کنند.
به یاد داشته باشید، در مسائل تصمیم گیری چند هدفه، جواب‌ها لزوماً تمام اهداف را بهینه نمی‌کنند.
نکته مهم: مسائل تصمیم گیری چند هدفه از جنس طراحی راه‌حل و مسائل تصمیم گیری چند شاخصه از جنس انتخاب می‌باشند.
به مثال‌های زیر توجه کنید.
مثالها
- مثال اول، طراحی سیستم‌های حمل و نقل:
فرض کنید برای تصمیم‌گیری در مورد سیستم حمل و نقل یک شهر اهدافی نظیر: کاهش هزینه سفر، کاهش زمان سفر، کاهش تصادفات، کاهش ترافیک را در نظر داریم. مشخصاً کاهش زمان سفر در تضاد با کاهش هزینه سفر خواهد بود. اینجاست که با استفاده از روش تصمیم گیری چند هدفه، راه‌حلی را طراحی می‌کنیم که هر یک از اهداف مورد نظر را در حد قابل قبولی بهینه کند.
- مثال دوم، بهینه‌سازی خط تولید در یک کارخانه:
تصور کنید شما مدیر یک کارخانه هستید، حال با توجه به شرایط اقتصادی خاصی که پیش آمده است، ناچار به کاهش ساعات کاری کارگران و به طبع آن کاهش دستمزد هستید، اما تولید کارخانه نباید کاهش یابد. با استفاده از روش های تصمیم گیری چند هدفه، بهینه‌ترین راه‌حل، جهت دستیابی به اهداف مدنظر شما طراحی می‌گردد.
- مثال سوم، تخصیص محصولات کشاورزی:
بله درست متوجه شدید، حتی در کشاورزی هم می‌توان از این نوع تصمیم‌گیری استفاده نمود. کشاورز زحمت‌کشی را در نظر بگیرید که قصد دارد ضمن کاهش آب مصرفی و کاهش مساحت زمین زیر کشت خود، محصول بیشتری برداشت کند. حتماً تصمیم گیری چند هدفه و علم مهندسی کشاورزی به کمک او خواهند آمد.
خب حالا که درک صحیحی از این نوع تصمیم‌گیری پیدا کردید، به سراغ بررسی روشهای این فرآیند پیچیده می‌رویم.
خسته که نشدید؟! با ادامه آموزش تصمیم گیری چند هدفه همراه ما باشید.
3- روش های تصمیم گیری چند هدفه
در بسیاری از مسائل تصمیم گیری چند هدفه، بهینگی یک هدف، ممکن است باعث شود دیگر اهداف غیربهینه شوند.
بنابراین در حل مسائل تصمیم گیری چند هدفه، روشهای مختلفی وجود دارد که در ادامه به تعدادی از این روش‌ها اشاره می‌شود.
انواع روش های تصمیم گیری چند هدفه
- روش تبدیل اهداف به محدودیت
- روش وزن‌دهی به اهداف
- روش اولویت مطلق
- روش معیار جامع
- روش STEM
- روش برنامه‌ریزی آرمانی
1- روش تبدیل اهداف به محدودیت
در این روش تصمیم‌گیرنده این امکان را دارد که برای هر یک از اهداف خود، مقدار حداکثر یا حداقل تعیین نماید و این اهداف را به‌صورت محدودیت به مسأله اضافه کند تا مسأله تک‌هدفه گردد.
در این روش بایستی به این نکته توجه داشت که در تبدیل اهداف به محدودیت، بایستی یک روند منطقی انجام گیرد و میزان حداکثر و یا حداقل به‌صورت منطقی و با نظر تصمیم‌گیرنده و انجام تحلیل حساسیت، تعیین گردد.
2- روش وزن‌دهی به اهداف
در خیلی از مسائل تصمیم گیری چند هدفه، اهداف دارای وزن یکسانی نمی‌باشند و تصمیم‌گیرنده به هر یک از اهداف اوزان مختلفی می‌دهد. در این صورت با توجه به وزن هر یک از اهداف می‌توان اهداف چندگانه را به یک هدف تبدیل کرد.
3- روش اولویت مطلق
یکی دیگر از روش‌ها، اولویت مطلق می‌باشد. در این روش تصمیم‌گیرنده بایستی بتواند بین اهداف خود اولویت‌بندی نماید و بخواهد که اولویت‌بندی به‌صورت مطلق اعمال گردد.
بدین منظور هدفی که در بین اهداف دارای بالاترین اولویت می‌باشد، انتخاب می‌شود و با توجه به محدودیت‌ها، مسئله حل می‌گردد و جواب به‌دست آمده برای آن، به‌صورت محدودیت در مسئله قرار می‌گیرد. به‌همین ترتیب هدف با اولویت بعدی بررسی می‌گردد تا تمام اهداف، مورد بررسی قرار گیرند.
4- روش معیار جامع
همانطور که بیان کردیم، در مسائل تصمیم گیری چند هدفه این امکان وجود دارد که اهداف با یکدیگر در تضاد باشند و بهینگی یک هدف، باعث فاصله گرفتن هدف دیگر از بهینگی شود. با توجه به این مسئله، در روش معیار جامع سعی می‌شود تا انحرافات نسبی اهداف از مقدار بهینه حداقل شود.
در این روش پس از حل مسئله با هر هدف به‌صورت جداگانه، تابع هدف تشکیل می‌شود که همواره حداقل نمودن این تابع، مطلوب ما می‌باشد.
5- روش STEM (Step Method)
یکی از روشهای تصمیم گیری چند هدفه، روش STEM می‌باشد که با تشکیل یک تابع هدف جدید، به حل مسئله می‌پردازد. در این روش تصمیم‌گیرنده می‌تواند با تغییر یکی از مقادیر تابع هدف، اثر آن تغییر را بر تابع هدف دیگر بررسی کند و در نهایت به جوابی برسد که مورد‌نظر او باشد.
6- روش برنامه‌ریزی آرمانی
در سازمان‌های مختلف معمولاً اهداف و آرمان‌های مختلفی وجود دارد. مدیران سازمان‌ها در برنامه‌ریزی‌های خود به‌دنبال دسترسی به آرمان‌های سازمان می‌باشند. در بسیاری از مواقع این آرمان‌ها در خلاف جهت هم می‌باشند و به‌همین دلیل مدیران در برنامه‌ریزی‌های خود به دنبال دستیابی به جواب بهینه برای این آرمان‌ها نیستند و معمولاً به دنبال یک جواب رضایت‌بخش می‌باشند.
برنامه‌ریزی آرمانی می‌تواند بر مبنای آرمان‌های موجود در هر سازمان، به برنامه‌ریزی بپردازد و جواب رضایت‌بخشی برای آرمان‌های مختلف به‌دست آورد.
از طرف دیگر اگر تصمیم‌گیرنده در بین اهداف ترجیحاتی نیز داشته باشد، با استفاده از برنامه‌ریزی آرمانی می‌توان آن‌ها را در تصمیم اعمال کرد.
به‌عنوان مثال، در صورتی که یک شرکت تولیدی به دنبال کاهش 15 درصدی هزینه‌ها باشد و از طرف دیگر بخواهد میزان تولید خود را نیز 10 درصد افزایش دهد، ممکن است دستیابی به هردو آرمان شرکت امکان‌پذیر نباشد، از این رو می‌توان تمام یا بخشی از یکی از اهداف را در نظر گرفت و یا اینکه برای اهداف ترجیحاتی قائل شد.
جهت مطالعه بیشتر و حل مثال‌های عددی با موضوع "تصمیم گیری چند هدفه" روی این لینک کلیک نموده و کتاب "مباحثی در تصمیم‌گیری با معیارهای چندگانه" نوشته دکتر هادی شیرویه‌زاد و دکتر محمد‌مهدی توکلی را از وبسایت ایشان دانلود کنید.
4- چکیده
در تصمیم گیری چند هدفه (Multi-Objective Decision Making) یا به اختصار MODM، معیارهای تصمیم گیری (یعنی آنچه برای تصمیم‌گیرنده مهم است) و گزینه‌های تصمیم‌گیری، مشخص است. حال با استفاده از روشهای تصمیم گیری چند هدفه به تصمیم گیرنده کمک می‌کنیم جهت دستیابی به اهداف خود، بهترین راه‌حل را طراحی نماید.
5- مطالب مرتبط
1- اگر دانشجوی رشته مهندسی صنایع هستید و قصد دارید به یک صنایعی موفق تبدیل شوید، توصیه میکنم حتماً روی دکمه زیر کلیک کرده و به توصیه‌های آن عمل کنید.
2- از آنجایی که در این مطلب از تصمیم گیری چند هدفه سخن گفتیم و همیشه به‌دنبال راه‌حلی برای بهینه‌سازی یک سیستم بودیم، بد نیست همین‌جا معرفی کاملی از گرایش “بهینه‌سازی سیستم‌ها” که یکی از چالش برانگیزترین گرایش‌های مهندسی صنایع هست، داشته باشیم. برای اینکه ببینید این گرایش با روحیات شما سازگاری دارد یا نه، لطفاً روی دکمه زیر کلیک نمایید:
3- دوست دارید همزمان با گذراندن دوران خوش دانشجویی کسب درآمد هم بکنید؟ روی دکمه زیر کلیک کنید و 14 روش کسب درآمد در دوران دانشجویی را ببینید.
لطفا نظراتتون رو در مورد این مطلب، در بخش کامنت‌ها با ما به اشتراک بگذارید و شما هم مثال‌هایی از کاربرد تصمیم گیری چند هدفه در زندگی روزمره‌تون، به این مطلب اضافه کنید. از تجربیاتتون بگید، از اینکه تا حالا همزمان به‌دنبال چندتا خرگوش دویدید؟!
محصولات آموزشی
سلام سلام
خوب بود، تا حالا از این زاویه به مقوله تصمیم گیری نگاه نکرده بودم.
این مطلب شما در مورد تصمیم گیری چند هدفه منو یاد کارتون “گربه سگ” انداخت، هر کدومشون یه طرفی میرفتن
واقعا بعضی وقتا تو زندگی رسیدن به یک هدف، میطلبه که از کیفیت هدف دیگه کم کنیم.
ممنونم
ممنونم. دقیقا درسته. خیلی وقت ها بهینه کردن تمام اهداف ممکنه غیرممکن باشه.
با سلام
غیر از روشهای گفته شده، تصمیم گیری چند هدفه ، روشهای دیگه ای هم داره؟
درود
بله، برخی منابع روشهای دیگه ای هم ذکر کردن.
مختصر و مفید
ساده و روان. ممنونم بخاطر توضیح کامل مفهوم تصمیم گیری چند هدفه
خوب بود، ممنونم.
مطالب مفید و جدید بود و با استفاده و اجرای روش های تصمیم گیری که چند هدفه ک بیان کردید در مجموعه های مختلف سریعتر و راحت تر به اهداف مجموعه میرسیم ،
سپاسگزارم
سلام
با تشکر از مطالب تهیه شده
مطالب صدرصد کاربردی بود وبرای بنده که یک مدیرمجموعه هستم بسیار اموزنده.
ممنون میشم در مورد روش معیار جامع مطالب بیشتری گفته بشه و کتابهایی در این خصوص معرفی بفرمایید
درود بر شما
بله حتما
لطفا روی لینک کتاب معرفی شده کلیک کنید و در این مورد مطالعه بفرمایید.
با سلام
بسیار مطالب مفید و اموزنده و البته کاربردی بود
این اطلاعات کمتر جایی به این صورت منسجم و یکپارچه پیدا میشد
با سپاس
سپاس
لطف دارید.
سلام
مثال های کاربردی جالبی بود
و اینکه من دانشجوی مهندسی صنایع هستم، اگر امکانش هست مثالها و حل عددی هم به مطلب اضافه کنید. سپاسگزارم
سپاس از شما
لطفا روی لینک کتاب معرفی شده کلیک کنید و مثال‌های عددی در مورد تصمیم گیری چند هدفه و راه‌حلشون رو اونجا ببینید.
مطلب خوبی بود و به زبان ساده مفهوم رو بیان کرده بود. تشکر از نویسنده
سپاس
سلام
ممنون بخاطر مطلب خوبتون
خواستم بگم الان که فکر میکنم میبینم خرید ماشین هم میتونه یک نوع تصمیم گیری چند هدفه باشه.
درود بر شما
در واقع خرید خودرو چون انتخاب یک گزینه از بین چندین گزینه هست، تصمیم گیری چند شاخصه محسوب میشه.
مطالب مفیدی با بیان شیوا و رسا در حوزه شناخت بهتر رشته مهندسی صنایع ارائه گردیده است.
سپاس ویژه بابت معرفی لینک کتاب مذکور و ارائه منسجم مطالب آموزنده یتان
سپاسگزارم
عرض ادب و احترام
بنظرم بسیار عالی بود ، هم موضوع علمی بود و هم عملی ، بنظر از لینک های بسیار تو در توی خوبی استفاده شده بود که حاوی اطلاعات دقیقی بودن که کمتر جایی دیده میشه ، یادمه آخرین بار در سایت متمم اینگونه لینک گذاری رو مشاهده کرده بودم.
یه پیشنهاد هم دارم اینکه : روی گرافیک صفحات میشه بیشتر کار کرد .
درود بر شما. سپاسگزارم
✨️Good job
سپاس