گاهی اوقات با خودمان می‌گوییم کاش می‌توانستیم این مغز پرهیاهو را خاموش کنیم اما خب، نمی‌توانیم. ولی می‌توانیم راه‌هایی برای تقویت آن پیدا کنیم و آن را به سوی درستی هدایت کنیم و اگر با این سوال مواجه شدید که چگونه تفکر انتقادی را تقویت کنیم، جای درستی آمدید. در این مطلب قرار است، راه های تقویت تفکر انتقادی را به شما ارائه دهیم.
قبل از اینکه شما بخواهید از راه های تقویت تفکر انتقادی استفاده کنید، باید بدانید که تفکر انتقادی چیست و اصلاً چرا به آن نیاز دارید، به همین جهت توصیه می‌کنم مطلب تفکر انتقادی به زبان ساده را بخوانید.
فهرست مطالب
تقویت تفکر انتقادی چیست؟
قبل از اینکه وارد مبحث راهکار های تقویت تفکر انتقادی شویم، بیاییم به این سوال پاسخ دهیم که تقویت تفکر انتقادی به چه معناست؟
تقویت تفکر انتقادی به معنای بهبود توانایی شما در تفسیر، ارزیابی و تجزیه و تحلیل حقایق و اطلاعات و تصمیم‌گیری بر اساس استدلال صحیح است.
نحوه تقویت تفکر انتقادی این گونه است که فرد در جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات، پرسش از مفروضات، استدلال از طریق منطق و تنوع بخشیدن به دیدگاه‌ها تبحر پیدا کند.
10 راه برای افزایش تفکر انتقادی
تفکر انتقادی یک مهارت ارزشمند است که می‌تواند به شما در تصمیم‌گیری بهتر، حل مشکلات و برقراری ارتباط موثر کمک کند. راه‌های زیادی برای بهبود مهارت‌های تفکر انتقادی شما وجود دارد، اما در اینجا 10 تا از کاربردی‌ترین راه های تقویت تفکر انتقادی را ارائه می‌دهیم.
1. بدانید که چه می‌خواهید
از خودتان بپرسید که دنبال چه هستید؟ می‌خواهید پاسخ کدام پرسش را بیابید؟
آیا راه‌های دیگری برای فکر کردن به آن پرسش وجود دارد؟
آیا پرسش‌تان یک جواب دارد؟ یا می تواند چند جواب داشته باشد؟
با طرح سؤال، می‌توانیم مفروضات خود را به چالش بکشیم، دیدگاه‌های مختلف را بررسی کنیم و درک خود از موضوع را عمیق‌تر کنیم.
این دست سوالات می‌تواند مسیر رسیدن به پاسخ را شفاف کند و شما را در مسیر درست‌تری برای رسیدن به پاسخ قرار دهد.
مطلب مرتبط: اهمیت سوال پرسیدن
2. اطلاعات جمع‌آوری کنید
کلی اطلاعات آن بیرون وجود دارد که می‌تواند ما را در تصمیم‌گیری درست‌تر هدایت کند. بنابراین جمع‌آوری اطلاعات مربوطه می‌تواند تصویر روشن‌تری از سوالی که مطرح کردید، ارائه کند.
مثلاً اگر برای کاهش وزن تصمیم به گرفتن رژیم غذایی گرفتید می‌توانید از متخصص مربوطه سوالات خود را بپرسید یا برنامه غذایی تهیه کنید و یا می‌توانید از کسانی که خودشان از گرفتن رژیم غذایی نتیجه گرفته‌اند، سوال کنید.
در نهایت هرچه اطلاعات بیشتری در اختیار داشته باشید گزینه‌های بیشتری هم برای انتخاب کردن دارید و این اطلاعات شما را به تصمیم درست نزدیک‌تر می‌کند.
3. اطلاعات را ارزیابی کنید
بعد از به دست آوردن اطلاعات لازم، باید آنها را با پرسیدن سوالات انتقادی ارزیابی کنیم.
مثلاً زمان مواجهه با یک تصمیم از خودتان بپرسید:
- چه گزینه‌هایی وجود دارد؟
- چه پیش‌فرض‌هایی وجود دارد؟
- آیا برداشت من از اطلاعات موجود منطقی است؟
به عنوان مثال فرض کنید پیامکی برای شما می‌آید با این متن:
سلام برادر من سیدرسول هستم، چوپانم تو روستایمان داشتم زمین شخم می‌زدم، مقداری سکه با مجسمه پیدا شد، استخاره گرفتم، به ابوالفظل شماره شما آمد، پیام دادم کمک کنی، بفروشی، ابوالفظلی هرچه بردن، نصف نصف، تو را به فاطمه زهرا کمک کن، فقط به کسی نگو،
در این شرایط شما سوالاتی که باید از خود بپرسید، این است:
- چه فرض‌هایی باعث می‌شود چنین چیزی را باور کنم؟
- آیا چون فرض من این است که فرستنده پیام راستگو است؟
- آیا منطقی است که حرف او را باور کنم؟
4. عواقب تصمیم‌ها را بررسی کنید
ما باید بتوانیم پیامدها و مسائلی که بعد از تصمیم‌گیری به وجود می‌آیند را در نظر بگیریم.
تصور کنید که زمان انتخابات است و نماینده مورد انتخاب‌تان قول داده است که بنزین را به مقدار قابل‌توجهی ارزان کند. در نگاه اول این عالی به نظر می‌رسد، اما زمانی که عمیق‌تر به قضیه نگاه کنیم و به پیامدهای آن فکر کنیم، می‌بینیم که ارزان شدن بنزین می‌تواند منجر به آلوده‌تر شدن هوا شود.
زمانی که بنزین ارزان شود استفاده از خودروهای شخصی بیشتر می‌شود و همچنین استفاده از خودروهای حمل و نقل عمومی کمتر می‌شود. در نتیجه‌ی این فرایند هوای شهر آلوده‌تر می‌شود و این پیامدی است که با فکر کردن به آن می‌توانیم از آن جلوگیری کنیم.
5. شفاف باشید
یکی از بهترین راه های تقویت تفکر انتقادی این است که شما از طریق شفاف کردن مفاهیم، جلوی کلی‌گویی و ابهام را بگیرید مثلاً:
مدیر شرکتی می‌گوید باید برای پیشرفت شرکت بیشتر تلاش کنیم. سوالی که پیش می‌آید این است بیشتر تلاش کردن یعنی چه؟
- من یک کارمند خوب برای شرکت می‌خواهم؟ کارمند خوب، چه نوع کارمندی است؟
- سعی می‌کنم پروژه را به زودی تحویل دهم؟ به زودی یعنی تا کی؟ امکان دارد برای شخصی به زودی دو روز دیگر باشید و برای شخصی دیگر دو هفته.
اما زمانی که مفاهیم شفاف شوند جلوی ابهام و شک و تردیدها گرفته می‌شود و از بسیاری از سوءتفاهم‌ها جلوگیری می‌شود.
6. ذهن‌آگاه باشید
یکی از بهترین روش های تقویت تفکر انتقادی، تمرینات ذهن‌آگاهی هستند.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند، ذهن‌آگاهی به صورت غیرمستقیم می‌تواند به تقویت مهارت تفکر انتقادی شما بسیار کمک کند. (+)
بیشتر بخوانید: مهارت ذهن آگاهی | تجربه‌ی بودن در لحظه
ذهن آگاهی می‌تواند به عنوان مکمل تفکر انتقادی عمل کند. ذهن‌آگاهی باعث می‌شود شما از فرایند اتفاق‌هایی که در ذهن‌تان رخ می‌دهد باخبر شوید و همین آگاهی باعث می‌شود متوجه شوید که مغزتان از چه تکنیک‌هایی دارد استفاده می‌کند.
7. عمیق بررسی کنید
فرض کنید که در یک اتاق تاریک هستید و فقط یک عدد کبریت دارید. در اتاق یک شمع، یک فانوس و یک اجاق گاز قرار دارد.
| شمع | فانوس | اجاق گاز |
کدام را اول روشن می‌کنید؟
نمی‌دانم انتخاب شما چیست، اما با بررسی عمیق‌تر، می‌توانیم بفهمیم که هیچ کدام از این گزینه‌ها درست نیست، در واقع اولین چیزی که شما روشن می‌کنید خود کبریت است.
یک متفکر نقاد همیشه سعی می‌کند اطلاعات را عمیق‌تر بررسی کند و به جواب‌های دم‌دستی اکتفا نمی‌کند. با بررسی عمیق‌تر اطلاعات می‌توان به جواب‌هایی دست یافت که به مراتب درست‌تر است.
8. سوگیری‌های شناختی خود را بشناسید
سوگیری‌های شناختی، انحرافات و اشتباهات ذهن در هنگام قضاوت درست هستند که برای دهه‌ها توسط دانشگاهیان در زمینه‌های علوم شناختی، روان‌شناسی اجتماعی و اقتصاد رفتاری مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.
دانشمندان دریافته‌اند در مجموع، بیش از 180 سوگیری شناختی وجود دارد که در نحوه پردازش داده‌ها، تفکر انتقادی و درک ما از واقعیت دخالت می‌کنند.
یادگیری سوگیری‌های مغزمان، خودش می‌تواند جزو بهترین راه های تقویت تفکر انتقادی باشد. چون زمانی که ما بیاموزیم ذهن‌مان، از چه راه‌هایی ما را گمراه می‌کند، می‌توانیم مچش را بگیریم و او را در مسیر درست هدایت کنیم.
البته ما نمی‌توانیم همه سوگیری‌های شناختی مغز خود را بیاموزیم مگر اینکه تمام وقت و انرژی زندگی خود را صرف یادگیری آنها کنیم.
اما ما می‌توانیم سوگیری‌های شناختی‌ای را که بسیار پرکاربرد هستند و در زندگی ما اتفاق می‌افتند را بیاموزیم. به همین جهت دو مورد بعدی را به دو سوگیری پرکاربرد اختصاص خواهم داد اما اگر مایلید، پیشنهاد می‌کنم برای یادگیری سوگیری‌های بیشتر کتاب «تفکر سریع و کند» دنیل کانمن را بخوانید.
9. فیل سفید خود را پیدا کنید (سوگیری هزینه هدر رفته)
در زمان‌های قدیم در تایلند، یک نژاد خاصی از فیل وجود داشت که رنگ آن سفید بود و این فیل‌ها بسیار نادر بودند و تعداد کمی از آنها وجود داشت.
به‌خاطر این نژاد خاص‌شان، علف‌های خاصی می‌خوردند و این علف‌ها هر جایی پیدا نمی‌شد و باید برای آنها کلی هزینه می‌کردند تا غذای مورد نظرشان را فراهم کنند.
این فیل‌ها پوست حساسی داشتند و خیلی نباید در محیط آفتابی قرار می‌گرفتند و باید در یک محیط خاص با نور و دمای مناسب قرار می‌گرفتند.
این فیل‌ها به خاطر خاص بودنشان وجهۀ مقدسی پیدا کرده بودند، تا جایی که بسیاری از پادشاهان آن زمان به همدیگر فیل سفید هدیه می‌دانند.
نگهداری این فیل‌ها بسیار هزینه‌بر بود، تا جایی که باید برای آنها یک آشپزخانه مخصوص، محیط مخصوص و یک حمام مخصوص فراهم می‌کردند. هزینه‌های زیادی می‌شد تا این فیل سفید سرپا و سلامت بماند.
حتی در زمان قحطی، پادشاه می‌گفت: اشکالی ندارد که مردم گرسنه‌اند فیل سفید ما باید سیر بماند و در زمان جنگ هم بسیاری از سربازان به خاطر محافظت از فیل سفید جان خود را از دست می‌دانند. تا اینکه…
پرسیدن سوال درست (یکی از راه های تقویت مهارت انتقادی):
یک روز وزیر از شاه پرسید: “چرا ما از این فیل سفید نگهداری می‌کنیم؟ این همه هزینه، این همه وقت، این همه انرژی، ولی این فیل سفید هیچ سودی و آورده‌ای برای‌مان ندارد پس چرا آن را نگه می‌داریم؟”
پادشاه به وزیر حرف جالبی زد، که باعث به وجود آمدن اصطلاح فیل سفید شد.
پادشاه گفت: ما فیل سفید را نگه می‌داریم چون تا الان برایش خیلی زحمت کشیده‌ایم!
اگر نگاهی به زندگی خودمان بیندازیم می‌توانیم نمونه‌های زیادی از فیل سفید را ببینیم مثلاً لباس‌هایی خریده‌ایم که آنها را نمی‌پوشیم، ولی دورشان نمی‌اندازیم یا به کسی نمی‌دهیم چون می‌گوییم: حیف است و برایش هزینه کرده‌ایم.
یا مثلاً در رستوران غذایی را سفارش داده‌ایم و از طعم غذا خوشمان نمی‌آید اما چون هزینه کرده‌ایم غذا را تا آخر می‌خوریم. یا در دانشگاه رشته‌ای را خوانده‌ایم، که بعد از دو ترم، فهمیده‌ایم از آن رشته خوشمان نمی‌آید ولی چون دو ترم در آن رشته هزینه کرده‌ایم، همان رشته را ادامه می‌دهیم.
اکنون شما فیل‌های سفید زندگی خودتان را پیدا کنید و ببینید آیا منطقی است از آنها نگهداری کنید؟
10.دچار سوگیری اثر گله‌ای نشوید (همه همین کارو میکنن!)
آزمایش 5 میمون و نردبان:
در آزمایشی معروف، گروهی از دانشمندان 5 میمون را در یک قفس قرار دادند و در وسط قفس، یک نردبان با تعدادی موز گذاشتند.
هربار که یکی از میمون‌ها سعی می‌کرد از نربان بالا رود تا موز بردارد، دانشمندان بقیه میمون‌ها را با آب سرد خیس می کردند.
بعد از مدتی هر بار که میمونی از نردبان بالا می رفت بقیه میمون‌ها آن میمون را که روی نردبان بود کتک می‌زدند.
پس از مدتی، هیچ میمونی جرأت نمی‌کرد از نردبان بالا برود چون می‌دانست بالا رفتن از نردبان یعنی آب سرد و کتک خوردن.
سپس دانشمندان تصمیم گرفتند پاشیدن آب سرد را به‌طور کل قطع کنند یعنی حتی اگر میمونی بالای نردبان می‌رفت آب سرد پاشیده نمی‌شد.
اکنون دانشمندان، یکی از میمون‌ها را جایگزین کردند و یک میمون جدید به جایش قرار دادند. اولین کاری که این میمون جدید انجام داد این بود که از نردبان بالا رفت تا موز بردارد، اما بلافاصله میمون‌های دیگر او را کتک زدند.
پس از چندین ضرب و شتم، عضو جدید یاد گرفت که از نردبان بالا نرود، با اینکه نمی‌دانست چرا.
میمون دوم تعویض شد و همین اتفاق افتاد. (کتک).
میمون سوم عوض شد و همین کار تکرار شد (کتک).
میمون چهارم تعویض شد و ضرب و شتم تکرار شد و در نهایت میمون پنجم تعویض شد.
چیزی که باقی مانده بود، گروهی متشکل از 5 میمون بود که با وجود اینکه هرگز دوش آب سرد دریافت نکرده بودند، همچنان هر میمونی را که قصد بالا رفتن از نردبان را داشت، کتک می‌زدند.
کمی آشنا به نظر نمی‌رسد؟
اگر از یکی از این میمون‌ها بپرسید چرا میمونی را که از نردبان بالا می‌رود را کتک میزنی؟ در جواب می‌گوید: خب، چون همه همین کارو میکنن!
پس این را در نظر داشته باشید زمانی که کاری را همگان انجام می‌دهند لزومی بر درست بودن آن کار نیست و شما باید آن را هم با دید انتقادی بررسی کنید.
مطالب مکمل
اگر تا الان مطلب تفکر انتقادی به زبان ساده را نخوانده‌اید، توصیه می‌کنم حتماً آن را بخوانید این مطلب می‌تواند دید درستی نسبت به تفکر انتقادی به شما بدهد.
یکی از مهارت‌های جنبی در تفکر انتقادی، تفکر تحلیلی است که می‌تواند نحوه تفکر شما را بهبود ببخشد.
در تحقیقی نشان داده شد افرادی که مهارت ادراکی (فراشناخت) کمتری دارند باورهای تعصبی بیشتری دارند پس می‌توانید برای تقویت تفکر انتقادی خودتان از مطلب زیر استفاده کنید.(+)
شما کدام یک از راه های تقویت تفکر انتقادی که گفته شد را استفاده کرده‌اید؟ آیا راه‌های دیگری برای افزایش تفکر انتقادی سراغ دارید؟ آن را با ما به اشتراک بگذارید. خوشحال می‌شویم راهکارهای شما را بشنویم.
محصولات آموزشی
جالب بود 🙂