هر کلمه جدیدی که یک کودک یاد می‌گیرد، پلی برای ارتباط با دیگران و راهی برای بیان خواسته‌ها، احساسات، و تجربیات آنهاست.
یکی از دغدغه‌های پدر و مادر‌ها‌ی امروز یا آینده، مهارت کلامی کودکان‌شان است. در این مطلب نکات مفید و کاربردی برای تقویت مهارت کلامی کودکان معرفی می‌کنیم تا پاسخگوی دغدغه والدین دلسوز و پرسشگری باشد که به دنبال کمک به فرزندشان هستند و می‌خواهند الگوی خوبی برای او باشند.
چرا کودک نمی‌تواند دوست پیدا کند؟ نیاز خود را بیان کند؟ و یا ارتباط قوی با دیگران برقرار کند؟ با خواندن راهکارهای علمی ارائه شده در این مطلب پیرامونِ مهارت ارتباط کلامی در کودکان، می‌توانید به راحتی این مشکلات را برطرف کنید.
- مهارت کلامی در کودکان چیست؟
- والدین چه کمکی می‌توانند به مهارت ارتباط کلامی کودکان کنند؟
- تمرین‌ها، محرک‌ها، و راهنمایی‌های افزایش مهارت کلامی کودکان
- چطور میان حرف پریدن کودکان را کنترل کنیم؟
- زبان‌درازی و حاضرجوابی
- چه چیزهایی بر مهارت ارتباط کلامی در کودکان اثر می‌گذارد؟
- سوالات متداول
مهارت کلامی در کودکان چیست؟
مهارت کلامی برای رشد و سلامتی کودکان بسیار مهم است زیرا اگر این مهارت نباشد کودکان نمی‌توانند دوست پیدا کنند، به آنها گوش داده شود، نیاز خود را بگویند، و روابط موثری با دیگران داشته‌باشند. این مهارت شامل مواردی است که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.
- مهارت شروع گفتگو
- مودبانه توجه دیگران را جلب کردن
- ارتباط چشمی برقرار کردن
- به نوبت گوش دادن و صحبت کردن
- به موقع تمام کردن صحبت
- حل کردن بحث و دعوا
کودکان هرکدام از این مهارت‌ها را در اطراف خود می‌بینند و تقلید می‌کنند. پس نقش والدین به عنوان الگو اهمیت زیادی دارد.
والدین چه کمکی می‌توانند به مهارت ارتباط کلامی کودکان کنند؟
والدین از طریق ارتباط موثر با یکدیگر و با کودک خود، می‌توانند محیط گرم و صمیمی را برای رشد مهارت ارتباطی کودک فراهم کنند. آنها اولین و موثرترین الگوی کودکان هستند و باید این نقش را به خوبی ایفا کنند.
الگوی خوبی باشیم
کودکان با ارتباط با والدین و گوش‌دادن به آنها مهارتهای کلامی را می‌آموزند. برای همین هر زمان توانستید با آنها حرف بزنید. لبخند بزنید، ارتباط چشمی برقرار کنید، با همه توجه، با اشارات و زبان بدن احوال‌پرسی کنید و با دیگران ارتباط برقرار کنید. با همسرتان ارتباط مثبت و مفید داشته باشید و اختلافات را به خوبی مدیریت کنید.
تمرین‌ها، محرک‌ها، و راهنمایی‌های افزایش مهارت کلامی کودکان
کودک بعد از تمرینِ شرایط مختلفی که ممکن است پیش بیاید، نیاز دارد تا وقتی در آن شرایط قرار گرفت از سوی شما تشویق به ارتباط درست و سازنده شود. گاهی هم نیاز به راهنمایی دارد. در اینجا تمرین‌ها، محرک‌ها، و راهنمایی‌های شما می‌تواند کمک‌کننده باشد.
تمرین‌ها
تمرین، اولین قدم برای آماده‌سازی کودک برای ارتباط با دیگران است. برای تقویت مهارت کلامی کودک‌تان می‌توانید:
- با آنها صحبت کنید، از آنها سوال بپرسید و منتظر جواب بمانید.
- مکالماتی که در یک موقعیت اجتماعی پیش می‌آید را تمرین کنید. مثلا: «سلام. می‌خوای باهم بریم تاب‌بازی؟»
- حرف‌هایی که در دیدار اول با کسی گفته می‌شود را تمرین کنید و پیشنهاد دهید: مثلا: «سلام. اسم تو چیه؟ من سارا ام. من یه جوجه دارم. تو چی؟ حیوون خونگی داری؟»
محرک‌ها
محرک‌ها می‌توانند یادآوردی کردن نکاتی که با کودک تمرین کرده‌اید باشند و یا تشویق کردن کودک وقتی که به خوبی ارتباط برقرار می‌کند تا این مهارت‌هادر ذهن او تثبیت شود. به طور مثال:
- او را تحریک کنید که حرف بزند. مثلا: «از مامان بزرگ تشکر کن که برات کادو خریده.»
- آرام و واضح هرچه لازم است به او یادآوری کنید. مثلا: «عزیزم به من نگاه کن وقتی با من صحبت می‌کنی.»
- به او پیشنهاد دهید که چطور درباره علایق کسی با او صحبت کنند. مثلا: «عمو یه ماشین جدید خریده. اگر دربارش بپرسی خوشحال می‌شه.»
راهنمایی‌ها
اگر قوانین و راهنمایی‌هایی از قبل به کودک نداده‌باشید، نمی‌توانید از او انتظار داشته‌باشید که ارتباط خوبی برقرار کند.
- برای صحبت کردن مودبانه و محترمانه قوانینی در خانواده بگذارید تا کودک بداند شما چه انتظاراتی از او دارید.
- او را راهنمایی کنید. مثلا: «عزیزم اگر من با کسی حرف می‌زنم باید اول بگی ببخشید و صبر کنی تا حرف من تمام بشه بعد صحبت کنی.»
- وقتی به قوانین عمل می‌کنند یا خوب ارتباط می‌گیرند آنها را تشویق کنید. مثلا: «آفرین که صبر کردی و حرف خاله‌ات را قطع نکردی.» یا «چقدر عالی تشکر کردی.»
- اگر کودک 3 سال به بالای شما بدرفتاری کلامی داشت بلافاصله با او صحبت کنید تا بفهمد این‌کار اشتباه است و برای آن عواقبی در نظر بگیرید.
- بچه‌ها هر مهارتی را با بازی به بهترین شکل یاد می‌گیرند. برای تقویت مهارت کلامی در کودکان با بازی می‌توانید بگویید: «فرض کن تو مامانی و من بچه و من دارم با تلفن حرف می‌زنم. چکار باید کنم اگر می‌خوام باهات حرف بزنم؟»
چطور میان حرف پریدن کودکان را کنترل کنیم؟
وقتی کودکان نمی‌توانند خودشان را کنترل کنند وسط حرف شما می‌پرند. ولی به جز در مواقع ضروری، باید یاد بگیرند که حرف دیگران را قطع نکنند. به آنها کمک کنید که بگویند «ببخشید» یا «یه لحظه» برای اینکه توجه شما را بگیرند. اینکه چطور این مهارت را در آنها تقویت کنید به سن‌شان بستگی دارد ولی از سن 7 تا 10 سال انتظار می‌رود که بیشتر منتظر بمانند.
- به کودک بگویید که چه موقع می‌تواند حرف کسی را قطع کند. مثلا وقتی خطری هست یا کار ضروری دارند.
- به آنها یاد دهید دست روی شانه شما بگذارند وقتی می‌خواهند توجه شما را بگیرند و شما همین کار را کنید تا نشان دهید می‌توانند شروع به صحبت کنند.
- وقتی کودک از «ببخشید» استفاده کرد و صبر کرد تا شما صحبت‌تان تمام شود، او را تشویق کنید.
- اگر کار مهمی دارید او را با فعالیت دیگری سرگرم کنید و به او بگویید چقدر کارتان طول می‌کشد.
زبان‌درازی و حاضرجوابی کودک
کودکان از زمانی که شروع به صحبت می‌کنند ممکن است با ساده‌ترین راه‌ها مثل گفتن «نه» و «نمی‌خواهم» مستقل بودن خود را نشان دهند. ممکن است حاضرجوابی را در محیط یاد گرفته باشند، یا صرفا در حال تجربه و شناخت زبان باشند و ندانند که این کار بی‌ادبی محسوب می‌شود، و یا به دلیل احساس راحتی و اطمینانی که با اطرافیان‌شان دارند این رفتار را نشان دهند.
اگر هم این روش تنها راه جلب توجه برای او بوده، صرف نظر از واکنش مثبت یا منفی دیگران، او با این کار فقط به دنبال گرفتن آن توجه به خودش است. هم‌چنین ممکن است کودک دچار ناراحتی و اضطراب باشد. شناخت دلیلِ حاضرجوابی و ریشه مشکل آنها می‌تواند به اصلاح رفتار آنها کمک کند.
حاضرجوابی زمانی مشکل محسوب می‌شود که کودک چهارچوب خانواده و حد و مرز خود با والدین و بزرگتر‌ها را زیر‌پا بگذارد. در این صورت نباید آن را تحسین و یا از آن چشم‌پوشی کرد. اما اگر در جای درست و به شکل درست حاضر‌جواب باشند، مثلا احساسات خود را بیان کنند، از خود دفاع کنند، حد و مرز خود را با دیگران تعیین کنند، و در زمان مناسب «نه» بگویند، کمتر زیر فشار اطرافیان می‌روند و عزت نفس‌شان بیشتر می‌شود.
ترفندهایی برای کمک به کودک زبان‌دراز
- به کودک اجازه دهید محترمانه و با آرامش و مهربانی چالش‌های خود را با شما در‌میان بگذارد و بداند شما انسانِ امنِ او هستید. اگر به طور اتفاقی کلام نامناسبی استفاده کردند درباره آن صحبت کنید. از آنها بپرسید چه کسی و چرا این حرف را زده، و به آنها بگویید چرا این حرف جایی در خانه شما ندارد.
- کودک را برای کلام مناسب و درست تشویق کنید. این کار باعث می‌شود کودکان برای توجه، کمتر سراغ رفتار‌های نامناسب و پرخاشگرانه بروند.
- برای‌این‌‌که حاضرجوابی کودک را اصلاح کنید باید اول خودتان چنین رفتاری نداشته‌باشید. اگر کودک از اطرافیانش یاد‌گرفته‌باشد که پرخاشگری و مجادله راهِ حل‌کردن اختلافاتِ کلامی است، او نیز این رفتار را تکرار می‌کند. اگر هم این رفتارش را نادیده بگیرید یا تحسین کنید، کودک به آن عادت می‌کند.
- خیلی دقیق و واضح به آنها بگویید چه انتظاری دارید. مثلا: «تو» نگو، بگو «شما». برای رفتارِ اشتباه آنها جایگزین درست و مودبانه مناسبِ سن‌شان را بیان کنید تا متوجهِ منظور شما شوند. شاید گفتنِ اینکه «دفعه دیگر نگو نمی‌خواهم اسباب‌بازی‌ها‌یم را جمع کنم» باعث لجبازی آنها شود، ولی به آنها می‌فهماند که اصلاح رفتارشان برای شما مهم است و از آن چشم‌پوشی نمی‌کنید.
- با آرامش قوانین خانوادگی را یادآوری کنید. برای این کارشان عواقبی در نظر بگیرید. مثلا تفریحی را از دست می‌دهند، یا باید تمرین کنند مودبانه حرف خود را به شما بگویند. هرگز فریاد زدنید، تنبیه بدنی نکنید، و تهدید نکنید این کارها چون جواب نمی‌دهند و اثرات منفی زیادی روی کودکان می‌گذارند.
- از یک مشاور کمک بخواهید. اگر هیچ راهی جوابگو نبود و نتوانستید کودک را کنترل کنید، کمک‌گرفتنِ به موقع از متخصص می‌تواند از تشدید رفتار نادرستِ کودک جلوگیری کند.
به یاد داشته‌باشید که پاسخ مناسبِ شما رفتار کودک را اصلاح می‌کند و حاضرجوابی کودک دلیل بر این نیست که او شما را دوست ندارد یا برای شما احترام قائل نیست. صحبت‌کردن و شناختن دلیل و الگوی رفتارشان (چه مواقعی این رفتار را دارند)، نه‌تنها به مدیریتِ احساسات‌شان کمک می‌کند بلکه در رشدِ ذهنی آنها نیز موثر است.
چه چیزهایی بر مهارت ارتباط کلامی در کودکان اثر می‌گذارد؟
از ابتدا باید با صدا‌ها و کلمات ساده کوتاه شروع کنید، وقتی او صدایی تولید می‌کند به او نگاه کنید، به خنده و حالات چهره او پاسخ دهید. بعد از 9 ماهگی خیلی کمتر از حرف‌های کودکانه بی‌معنی استفاده کنید.
نام وسایلی که استفاده می‌کنید را برای کودک تکرار کنید مثلا «عروسک» یا «لیوان». از او درباره عکس‌های کتاب بپرسید. به او زمان بدهید نام چیزهایی که در تصویر می‌بیند بگوید. با بچه‌ها زمان زیادی رو‌در‌رو صحبت کنید. آنها مثل اسفنج هرچه در محیط ببینند جذب می‌کنند، پس شما باید الگوی خوبی برای آنها باشید.
در بازی‌ها یا کمک در کارهای خانه کلمات را تکرار کنید و به آنها دستورالعمل اضافه کنید تا میزان درک آنها را بسنجید. هم‌زمان از کارهایی که با آنها انجام می‌دهید حرف بزنید مثل غذا دادن، حمام‌کردن. برایشان آواز بخوانید، این کار در یادگیری آهنگِ زبان موثر است.
سوالات متداول
به عوامل مختلفی بستگی دارد و باید با پزشک مشورت کرد. یکی از این عوامل جنسیت است. معمولا دختران زودتر از پسران مهارتهای کلامی را می‌آموزند. مشکلات کلامی ممکن است دلایل متفاوتی داشته‌باشند از جمله: اختلالاتِ کلامی، شنوایی، رشد رفتاری و جسمی (مثل اوتیسم)، مشکلات دهانی، زودرس بودن.
در 3 تا 5 سالگی می‌توانند جملات پیچیده‌تری استفاده کنند، کارها را توصیف کنند، داستان تعریف کنند، بیشتر چیزهای اطرافشان را نام ببرند، و به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کنند.
اگر کودکان در 18 تا 20 ماهگی کمتر از 10 کلمه و در 21 تا 30 ماهگی کمتر از 50 کلمه حرف بزنند رشد کلامی آنها دیرتر از معمول است. استفاده نکردن از زبان بدن و نفهمیدن دستورهای کلامی ساده در 18 ماهگی هم می‌تواند نگران‌کننده باشد. برای رفع هرچه سریع‌تر مشکلات کلامی کودکان باید به محض مشاهده این نشانه‌ها به پزشک گفتاردرمانی مراجعه کنید.
طبق تحقیقات، کودکان 1 ساله‌ای که روزانه 2 ساعت پای تلویزیون بودند %61 بیشتر از بقیه در 2 سالگی در رشدِ کلامی تاخیر داشتند. (+)
برای مطالعه بیشتر
در این مطلب به 5 راهکار تقویت مهارت کلامی در کودکان و سوالات متداول در این باره پرداختیم ولی ممکن است هم‌چنان سوالات و موضوعات دیگری ذهن شما را درگیر کرده‌باشد که پاسخ آنها شاید در مطالب زیر باشد:
کدام پدر و مادری دوستان خوب برای فرزند خود نمی‌خواهد؟ راهنمای آموزش مهارت دوست یابی به کودکان برای شماست.
یکی از مهم‌ترین مهارتهای کلامی نه گفتن است. راه‌های آموزش نه گفتن به کودکان را مطالعه کنید.
مهارت های کلامی کودکان با مهارتهای شناختی‌شان رابطه مستقیم دارد. پس این مطلب را از دست ندهید.
در این مطلب بازی‌هایی برای تقویت مهارت کلامی در کودکان به شما پیشنهاد می‌کنیم.
اگر از روش‌های افزایش مهارت کلامی کودکان تجربه‌ای دارید با ما در قسمت نظرات در‌میان بگذارید.
محصولات آموزشی
خوب و کاربردی