كاشف الكل كه بود؟

این نوشته پاسخی است به این سوال که کاشف الکل که بود؟

هرچند که همه‌ی ابعاد و زوایای زندگی او در یک چنین محتوایی خلاصه نمی‌شود، اما تلاش کردیم موضوعات مهم و البته پر بحث از زندگی او را پوشش دهیم. به این صورت که:

• در ابتدا مروری سریع بر زندگی او و افراد تأثیرگذار در زندگی‌اش داشتیم.
• به این سؤال پاسخ دادیم که با وجود مصرف الکل قبل از او، چرا وی را کاشف الکل می‌دانند؟
• موضوع پرچالش بی‌دین بودن کاشف الکل را زیر ذره‌بین بردیم.
• و در آخر دستاوردهای او در پزشکی، داروسازی و سایر حوزه‌ها را بررسی کردیم.

فهرست مطالب

کاشف الکل که بود؟

مگر قبل از زکریای رازی الکل نبود؟

بررسی سایر وجوه کاشف الکل

ایستگاه آخر برای کاشف الکل

سؤالات متداول

دعوت به مطالعه بیشتر

کاشف الکل که بود؟

نام و محل تولد

محمد ‌بن‌ زکریا را به عنوان کاشف الکل می‌شناسند، هرچند‌ که کشف الکل فقط یکی از خدمات ارزشمند این دانشمند بزرگ ایرانی است. طبق رسم قبایل عرب زمانی که می‌خواستند از فردی به گونه‌ای که سزاوار اوست تقدیر و تجلیل کنند، به او کنیه‌ای نسبت ‌می‌دادند. به جهت تأثیر فرهنگ عربی بر کشور ایران در آن زمان و طبق همین رسم قبایل عرب، کنیه‌ی او ابوبکر است.

محمد ‌بن‌ زکریا در سال ۲۴۳ شمسی در ری متولد می‌شود. طبق رسم آن زمان به کسی که اهل ری بوده، رازی می‌گفتند. بنابراین براساس همه‌ی این توضیحات نام کامل او ابوبکر محمّد بن زَکَریای رازی است.

سرگذشت کاشف الکل

از دوران کودکی تا جوانی زکریای رازی در همین شهر ری سپری شد.  شاید چندان بیراه نباشد که بگوییم رازی جز افرادی است که تیپ شخصیتی چند پتانسیلی دارند. چرا که می‌توان از وی ردپایی در حوزه‌‌‌ها و فعالیت‌های مختلف پیدا کرد.

 به گونه‌ای که در اوایل جوانی به موسیقی علاقه وافری داشته و ساز عود می‌نواخته است. همچنین در آن ایام شاعر نیز بوده‌است. بعد‌ها به حرفه‌ی زرگری روی می‌آورد، اما پس از مدتی دل در گرو علم کیمیاگری می‌بندد. این دلدادگی چندان دوام نمی‌آورد چرا که طبق گفته‌ای که به ابوریحان بیرونی منسوب است، کار زیاد در کیمیاگری و تماس زیاد بخارات تند و سمی موادی که با آن‌ها کار می‌کرده، به چشمانش آسیب می‌رساند.

برخی از مورخان معتقدند که همین آسیب‌دیدگی چشمانش باعث می‌شود که او برای یافتن راه درمانی سراغ رشته پزشکی برود. آن هم در سن سی سالگی! پس از پزشکی هم چند سالی ریاست بیمارستان بغداد و بعد از آن ری را برعهده می‌گیرد.

باید توجه داشت که حوزه‌های فعالیت این دانشمند برجسته تنها به همین چند موردی که نام بردیم خلاصه نمی‌شود. او علاوه‌ بر موارد مذکور در فلسفه، منطق، نجوم، شیمی‌ آلی و معدنی، فیزیک و ریاضیات هم دستی بر آتش داشته‌است.

ما سعی کردیم بیشتر دستاورد‌ها و تلاش‌های او در هر کدام از حوزه‌های گفته شده را در بخش بررسی سایر وجوه کاشف الکل به تفصیل بررسی کنیم.

یکی از موضوعاتی که اختلاف نظر فراوانی در مورد آن وجود دارد، ملحد دانستن زکریای‌ رازی است. برخی به‌خاطر دیدگاه‌های فلسفی او و مواردی مثل انکار نبوت، او را ملحد می‌دانستند. اما از طرفی، بودند کسانی که این موارد را چیزی جز یک سری اتهام نسبت به او نمی‌دانستند.

ما این مورد را هم به طور مفصل‌تری در بخش مذهب و باورهای دینی- آیا زکریای رازی بی‌دین بود؟ بررسی کردیم.

شهرت در پزشکی و داروسازی

ترجمه‌ی آثار زکریای رازی برای اروپاییان به قرون وسطا برمی‌گردد. بیشتر آثار وی مربوط به حوزه پزشکی و داروسازی بودند. بنابراین باعث شد که بیش از سایر حوزه‌ها در این علوم شناخته شود. از جمله این آثار می‌توان به کتاب الحاوی اشاره کرد. الحاوی یک دانشنامه‌ی پزشکی است. این اثر علاوه بر سایر کتب زکریای رازی توانسته‌است، تاثیر ویژه‌ای در آموزش پزشکی در غرب بگذارد.

شاید بتوان با این گفته‌ی قطب‌الدین‌ شیرازی در رساله‌ی تحفۀ سعدیه، جایگاه رازی را در تاریخ علم پزشکی به خوبی نشان داد. او می‌گوید:

می‌گویند طب نبود، بقراط آن را پایه‌گذاری کرد. مُرده بود، جالینوس آن را احیاء کرد. نابینا بود، حنین آن را بینا کرد. پراکنده بود. محمد بن زکریا آن را گردآورد. ناقص بود، شیخ (بوعلی) آن را کامل کرد.

روز ۵ شهریور برای قدردانی از یک عمر تلاش و فعالیت زکریای‌ رازی در داور‌سازی، روز بزرگداشت رازی و روز داروساز نام‌گذاری شده‌است.

بیشتر بخوانید: صفر تا 100 مهاجرت با رشته داروسازی

استادان و شاگردان محمد ‌بن‌ زکریا؛ کاشف الکل

اساتید و تاثیرگذاران بر زکریای رازی

درباره‌ی اساتید و افرادی که زکریای‌ رازی از آن‌ها تأثیر پذیرفته، در میان مورخان اتفاق نظری وجود ندارد. اما از میان آن‌هایی که احتمال‌شان قوی‌تر است، می‌توان به اِبْنِ رَبَّن اشاره کرد.

 ریچارد گاتهیل معتقد است که زکریای رازی در ری نزد ابن‌ربن شاگردی کرده است. او از علمای مسیحی بود که بعد‌ها به اسلام گروید. از آثارش هم می‌توان به فردوس الحکمة اشاره کرد که یک دایرة‌المعارف در موضوع طب است. همچنین وی را کاشف مسری بودن سل ‌ریوی می‌دانند.

از اساتید دیگر او در حوزه فلسفه می‌توان به ابوزید بلخی اشاره کرد. ابوزید از اولین کسانی بود که به کروی بودن زمین پی برد. عبد‌الحسین خسرو‌پناه در کتاب تاریخ فلسفه‌اسلامی به نقل از ابوزید بلخی می‌نویسد:

آنچه ما به صورت گردش ستارگان می‌بینیم، در واقع گردش زمین است.

جالب اینکه او را همچون شاگردش (زکریای رازی) متهم به خداناباوری کردند، که البته چندی از افرادی که هم‌زمان با او درس منطق خوانده بودند، بر ضد اتهام او گواهی دادند.

 شاید بشود این احتمال را داد که چون او ظاهراً شیعی مذهب بوده است، اتهام کفر به سبب تعصبات مذهبی مخالفان باشد.

از دیگر اساتید احتمالی او می‌توان به ابوالعباس ایرانشهری اشاره کرد. ناصرخسرو در کتاب زادالمسافرین خود به موضوع استاد و شاگردی این دو تن اشاره کرده است. در حال حاضر از ایرانشهری هیچ کتابی در دست نیست و اکثر آرأ و نظرات او کاملاً فراموش شده‌اند. اما شاید بتوان ایرانشهری را در نفوذ عقاید هندی به دیدگاه‌های فلسفی زکریای رازی دارای نقش دانست.

شاگردان زکریای‌ رازی

از شاگردان او هم می‌توان به ابن‌قارن اشاره کرد. احتمالاً همین فرد بوده‌است که در سنین پیری زکریای رازی برای درمان چشم او از طبرستان به ری می‌آید.

از کسان دیگر می‌توان از محمد بن یونس نام برد. رازی در کتاب الاسرار خود از او یاد می‌کند و تأکید می‌کند که این کتاب را بابت خدمات محمد ‌بن‌ یونس به او تقدیم می‌کند.

از افراد دیگر هم می‌توان به ابوالحسن طبری اشاره کرد که او نیز از طبیبان حاذق دوران خود بوده است. وی خود را پیرو نظریه مشهور:

 طبیب باید فلسفه بداند، طبیب فاضل باید فیلسوف هم باشد.

می‌داند،‌ که زکریای رازی نیز یکی از کسانی است که این نظریه را منسوب به او می‌دانند.

اخلاق و صفات محمد ‌بن‌ زکریا

اگر بخواهیم با اصول اخلاقی یک فرد آشنا شویم، شاید یکی از منابع ما آرأ و نظرات او در کتاب‌هایش است.

به‌خاطر همین اگر بخواهیم با  دیدگاه‌های اخلاقی رازی آشنا شویم، سه کتاب زیر خیلی می‌توانند ما را با ارزش‌های اخلاقی این دانشمند آشنا کنند:

• السيرة الفلسفية
• الطب الروحانی
• کتاب اللذة

چند نمونه از دیدگاه‌‌های اخلاقی رازی

اگر بخواهیم به چند نمونه از اعتقادات اخلاقی کاشف الکل اشاره کنیم، شامل موارد زیر است:

۱. زکریای رازی همچون افلاطون معتقد بود که انسان باید به قدر وسع خودش سعی کند که از صفات الهی بهره‌مند باشد. از جمله اینکه:

• چون خدا به دور از ظلم و جور است، ما هم تلاش کنیم که در این صفات به او شبیه شویم.
• چون خدا رحیم و عادل است ما هم با خود و با خلق خدا عادل و مهربان باشیم.
• از آسیب رساندن به دیگران و خود به جز در موارد لزوم دوری کنیم.

۲. زکریای رازی معتقد بود که باید از زیاده‌روی در شهوت دوری کرد. به اعتقاد او باید از هرچیزی به مقداری که به اندازه ضرورت باشد، بهره جست.

۳. محمد بن زکریا با انزوا و تارک دنیا بودن مخالف بود. او در این مورد با سقراط هم نظر بود، که با روش زندگی کلبیون مخالف بود. (در واقع کلبیون گروهی در روم باستان بودند که راه شاد زیستن و خوشبختی را در ترک دنیا و همه‌ی متعلقات و لذات آن می‌دانستند).

رازی در عین اینکه از زمان‌هایی برای خویشتن بهره می‌جست، اما از فعالیت‌های اجتماعی خویش و معاشرت با مردم غافل نمی‌ماند. در این مورد سطح طبقه اجتماعی افراد برایش ملاک معاشرت نبود.

۴. زکریای رازی در کتاب الطب الروحانی به مواردی اشاره می‌کند و وظایف هر انسانی را عمل به این موارد می‌داند. بخشی از این موارد عبارت‌اند از:

• اطاعت از عقل
• دوری از هوای نفس
• شناخت عیوب خود
• دوری از رذایل اخلاقی چون خشم، حسد، دروغ، بخل و شراب‌خواری

اخلاقیات رازی در عمل

مگر قبل از زکریای رازی الکل نبود؟

در این بخش به این موضوع می‌پردازیم که با وجود استفاده از الکل در زمان قبل از زکریای رازی چرا او را کاشف الکل می‌دانیم؟

برای پاسخ به این سؤال حتماً ویدئوی زیر را تماشا کنید. در این ویدئو سعی کردیم، به صورت خلاصه این موضوع را بررسی کنیم.

الکل چیست؟

برای پاسخ به این سؤال که چرا زکریا رازی را کاشف الکل می‌دانیم، شاید بد نباشد که در ابتدا بررسی کنیم، اصلاً الکل چه چیزی است؟

در علم شیمی به هر ماده‌ای که در فرمول شیمیایی آن مولکول هیدروکسیل باشد، الکل می‌گویند.

هیدروکسیل در واقع یک مولکول است که از یک اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن تشکیل شده است. اتصال این دو اتم هم با پیوند کووالانسی است.

الکل‌ها مایعی بی‌رنگ، فرار و با بویی تند هستند. این مایع به صورت طبیعی حاصل تخمیر مواد قندی است که کربن خود را از دست داده باشند.

پیشینه استفاده از الکل

از اینکه مردم از چه زمانی از الکل استفاده می‌کردند، اطلاعات دقیقی وجود ندارد. اما برخی از باستان‌شناسان معتقدند که آشنایی انسان با الکل به حدود ده هزار سال پیش بر‌می‌گردد.

برخی از شواهد تاریخی نشان می‌دهند که از هزاران سال پیش کاهنان و پیشوایان دینی با این استدلال که میوه‌های گندیده در خود دارای نوعی پادزهر برای سموم بدن هستند، مردم را تشویق به خوردن این‌طور میوه‌ها می‌کردند.

شاید بتوان گفت این جریانات اولین تجارب بشر در استفاده از نوشیدنی‌های الکلی است. به مرور زمان الکل نقش مهمی در فرهنگ و زندگی بشر پیدا می‌کند.

این تنیدگی با زندگی بشر از یک طرف مصرف بیش‌ از‌ حد الکل را در پی‌ دارد، که باعث ایجاد بحران و مسائلی برای تمدن‌های دنیای باستان شد. طبق شواهدی که از آن دوران در کشور‌های مختلف وجود دارد، مثل برخی از لوح‌های گلی بابلی‌ها که در‌ ‌‌آن‌ها می‌توان مشاهده کرد قوانین و مقرراتی برای شرابخانه‌ها وضع می‌کردند.

در‌ جاهای دیگر هم از نا‌هنجاری‌ها و مشکلاتی که از مصرف بی‌رویه الکل ایجاد شده، گزارش‌هایی ارائه می‌دهند.

اما از طرفی دیگر الکل استفاده‌های بسیار مفیدی هم در جوامع باستانی داشته است. برای مثال چینی‌ها از ۴ هزار سال پیش از الکل در پزشکی و برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌کردند.

نقش زکریای رازی در کشف الکل

با وجود بررسی مختصری که بر تاریخ چند هزار ساله‌ی مصرف الکل داشتیم، چرا رازی را کاشف الکل می‌دانیم؟

دسترسی مردم به الکل قبل از رازی صرفاً از طریق تخمیر مواد قندی صورت ‌می‌گرفت. اما کاری که رازی انجام می‌دهد این است که از طریق تقطیر شراب به مایعی دست پیدا می‌کند، که در واقع همان الکل خالص است.

در واقع واژه الکحل اسمی است که زکریای رازی به این مایع حاصل از تقطیر شراب می‌گذارد. این واژه یک کلمه عربی است به معنای سرمه‌ی چشمی که زنان برای آرایش چشمان خود از آن استفاده می‌کردند.

مزایایی که با کشف الکل به وجود آمد

کشف الکل توسط  زکریای رازی خدمت بسیار مهمی به پزشکی است. خود رازی اولین کسی بود که از الکل و فتیله دو‌طرفه برای درمان مجروحان استفاده می‌کرد.

امروزه الکل در بخش زیادی از محصولاتی که هر روز از آن‌ها استفاده می‌کنیم، وجود دارد. لوازم‌ آرایشی و بهداشتی، داروسازی، محصولات پزشکی و محصولات ضدعفونی‌کننده، همگی بخش کوچکی از موادی هستند که الکل در ساخت آنها نقش دارد. در واقع بیشتر از آنچه که فکرش را بکنید ما در زندگی خود به الکل‌ها وابسته هستیم و همگی به لطف این دستاورد رازی یا همان کاشف الکل معروف است.

بررسی سایر وجوه کاشف الکل

مذهب و باورهای دینی- آیا زکریای رازی بی‌دین بود؟

بی‌دین و ملحد بودن کاشف الکل یکی از موضوعات پرمناقشه در مورد این دانشمند است. موضوعی که از طرفی با نسبت دادن برخی آثار مثل مخاریق الانبیاء به او و از طرفی قضاوت بزرگانی چون ابن‌سینا و ابوریحان بیرونی و ناصرخسرو در مورد رازی در شکل‌گیری آن بی‌تأثیر نبوده‌است.

نفی ادیان و نبوت

برای بررسی علت این اتهام به رازی، اولین جنبه‌ای که باید مورد توجه قرار دهیم، مسئله نفی ادیان و نبوت است.

گفته می‌شود که رازی در دو کتاب مخاریق‌الانبیاء و فی‌النبوات به رد نبوت می‌پردازد. باید تأکید کنیم که اولاً هیچ اثری از این دو کتاب وجود ندارد. بنابراین قضاوت در مورد آن‌ها نشدنی است.

اما می‌توان دیدگاه رازی در مورد نبوت را در سایر آثار موجود‌ش مورد بررسی و مطالعه قرار داد. چیزی که در این مطالعه بیشتر به چشم می‌آید، مخالفت او با پیامبران دروغین و عقاید انحرافی است.

به طور مثال در کتاب طب روحانی در بخشی صراحتاً مخالفتش را با شریعت‌های افراطی زمانش اعلام می‌کند. مثال‌هایی از پیروان دیصان اودسایی (از افراطی‌های مسیحی)، سرخ‌جامگان، مانویان و … می‌آورد. کسانی که تاب و تحمل افرادی که مخالف نظرشان عمل می‌کنند را ندارند. وی همچنین راه مقابله و بر‌کناری چنین بدرفتاری‌های افراطی را چیزی جز صحبت کردن در باب آیین‌ها ممکن نمی‌داند.

در جایی دیگر بر ضد انحرافات دینی در بخش‌هایی از سیره فلسفی خودش تأکید بر این می‌کند که آزار ناروا به خود و دیگران جایز نیست. رازی در ادامه چندین مورد از آزار دیدن و آزار رساندن در ادیان را نکوهش می‌کند. مثل:

• انداختن خود در آتش‌ سوزان به قصد نزدیکی به خدا و پاک شدن در مذاهب مردم هند
• عادت دادن خود به گرسنگی و تشنگی و آشامیدن ادرار به جای آب در مانویان
• ازدواج دختران و راهبگان با خدا و صومعه‌گری در مسیحیت
• اعتکاف در مساجد، خودداری از کسب و کار، خوردن غذای کم و ناگوار در مسلمین

از لحاظ خط فکری، رازی دقیقاً با همان چیزی مخالف بود که پیامبران الهی از جمله پیامبر اسلام هم در زمان خود مردم را از آن نکوهش می‌کردند. در نتیجه بیان چنین مخالفت‌هایی توسط زکریای رازی نمی‌تواند دلیلی بر ملحد و بی‌دین بودن او باشد.

عقل‌گرایی کاشف الکل

دومین جنبه‌ای که می‌توان به بررسی ملحد بودن زکریای رازی پرداخت، عقل‌گرایی اوست. رازی در دوره‌ای زندگی می‌کرد که هنوز فلسفه جزئی از تمدن اسلامی نشده‌ بود.

در چنین دورانی با وجود قدرت‌گیری اسماعیلیه که شریعت را بر عقل ارجح‌تر می‌دانستند و نگرانی آن‌ها از اینکه نکند عقل‌گرایی رازی در مقابل شریعت قرار گیرد، او را ملحد و کافر می‌نامیدند.

درصورتی که عقل‌گرایی او عمل غیردینی به حساب نمی‌آمده‌است. به‌خاطر اینکه رازی تا حدودی طرز تفکر شیعی امامی داشته و مرجع اول هر مسلمان شیعی قرآن است و در قرآن در آیاتی صراحتاً دعوت به تعقل و اندیشه کرده‌است.

خدمات کاشف الکل در پزشکی

رازی مسیر حرفه‌ای شدن در حوزه پزشکی را در شهر بغداد سپری کرد. بغداد در زمان زکریای رازی مرکز بزرگ علمی بود و بهترین مکان برای اینکه او از دانش روز زمان خودش بهره‌مند شود.

در کارنامه‌ی خودش ریاست دو بیمارستان را دارد. یکی بیمارستان معتضدی بغداد که احتمالاً نام و داستان این بیمارستان را در کتاب‌های درسی‌تان بخاطر داشته باشید، که به منظور پیدا کردن مکان مناسب برای احداث بیمارستان از یک رویکرد تجربی محور استفاده کرد. او تعدادی تکه گوشت در بخش‌های مختلف شهر آویزان کرد، تا مکان مناسب برای احداث بیمارستان براساس جایی که گوشت دیر‌تر فاسد شده‌ بود، باشد.

دومین بیمارستان هم در شهر ری بود که تا پایان عمرش در این بیمارستان مشغول به درمان بود. بخش اعظم دستاورد‌های پزشکی زکریای رازی حاصل ارزش نهادن او بر تجربه و دستاورد‌های حاصل از مشاهده بود. با اینکه شاید بخشی خیلی کوچکی از دستاورد‌های پزشکی رازی را پوشش دهیم، اما در زیر می‌توانید، تعدادی از خدمات او در طب را بررسی کنید:

اولین‌های کاشف الکل در پزشکی

• اولین کسی بود که از الکل و فتیله دوطرفه در درمان مجروحان استفاده کرد.
  
• اولین کسی بود که بیماری آبله را شناخت و راه‌های انتقال آن، شرایط مراقبتی و درمان آن را توضیح داد.
  
• او علاوه بر پزشکی، جراح هم بود و اولین کسی بود که از تریاک برای بی‌هوشی استفاده کرد.
  
• اولین کسی بود که در آثارش گزارش دقیق و کاملی از برداشتن آب‌مروارید چشم داده‌است.
  
• اولین کسی بود که توصیف کاملی از نحوه کارکرد مردمک چشم و تغییر اندازه آن نسبت به شرایط نوری مختلف ارائه داده‌است.
  
• به عنوان اولین نفر تشخیص داد که تب به عنوان میکانیزم دفاعی بدن هنگام مبارزه با بیماری عمل می‌کند.
  
• به عنوان اولین نفر راجع به تب‌یونجه و علائم آلرژیک مطالبی نوشت.
  
• جز اولین افرادی است که تجربه و آزمایش را وارد علم پزشکی کرد.
  
• به عنوان اولین طبیب، استفاده از پنبه را در پزشکی آورد و از آن برای جراحات پوستی استفاده کرد.
  
• او اولین کسی است که داروهای حاصل از واکنش شیمیایی مواد مختلف را به جهت اشراف به کیمیاگری در پزشکی استفاده کرد.
  
• اولین پزشکی است که از سل مفاصل انگشتان صحبت کرده‌است.
  
• نوشتن به صورت یک مرجع مستقل و اختصاصی راجع به بیماری‌های کودکان که به زعم برخی از مورخان او را پدر پزشکی کودکان می‌دانند.

برخی از کتب مهم رازی و سایر خدمات او در پزشکی

• کتاب الحاوی که نوشتن آن ۱۵ سال طول کشید و می‌توان از آن به عنوان پرحجم‌ترین کتاب رازی یاد کرد، که شامل نام بیماری‌ها و راه‌های درمانی آن‌هاست. این کتاب مجموعه کاملی از همه‌ی منابع پزشکی از جاهای مختلف دنیا به‌ علاوه‌ی تجربیات خود زکریای رازی در سال‌های فعالیتش در حوزه پزشکی است. این کتاب شامل ۲۰ جلد بوده که نسخه ترجمه شده‌ی آن به لاتین به همراه کتاب قانون ابن‌سینا تا سال‌ها جز مهم‌ترین منابع مرجع برای پزشکی بودند.

• کتاب مَن لایَحضَرُهُ الطَّبیب با این هدف نوشته شد، تا افرادی که به هر دلیلی به راحتی به پزشک دسترسی ندارند، بتوانند با مراجعه به آن از علت و شرایط درمان بیماری‌شان مطلع شوند. به عبارتی یک کتاب خود‌درمانی است که در آن بیماری‌های قابل درمان با روش‌های درمانی که به راحتی در دسترس باشند، را شامل می‌شود.

• تأکید بسیار بر استفاده از راه‌های درمانی مبتنی بر تغذیه و عدم استفاده از دارو تا جای ممکن‌.
  رازی در کتاب منافع‌ الاغذیه و مضارها یک مجموعه کاملی از مواد غذایی و خواص و مضرات آن‌ها را بر‌می‌شمارد.

• از دیگر خدمات او می‌توان به در نظر گرفتن یک بخش جدا برای بیماران‌ روحی اشاره کرد. او در بیمارستان بغداد بخشی جدا برای این افراد اختصاص داد و  تلاش کرد که درمان آن‌ها را از طریق رژیم‌غذایی، رایحه‌درمانی‌، موسیقی و … دنبال کند.

• همچنین در بخشی از کتاب‌هایش به ارائه توضیحات مفصلی در مورد آسیب‌دیدگی نخاعی و تأثیر آن بر فلج شدن قسمت‌های مختلف بدن پرداخت.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره رشته‌ پزشکی

کیمیاگری و داروسازی

رازی فعالیت خودش را در کیمیاگری قبل از پزشکی شروع کرده‌است. اگر بخواهیم مهم‌ترین تأثیر او در علم شیمی و همین‌طور داروسازی را مورد بررسی قرار دهیم، می‌توان به این اشاره کرد که او از طرفی به واسطه اشراف به کیمیاگری برای اولین بار دارو‌هایی ایجاد کرد که حاصل واکنش‌های شیمیایی مواد به هم بود. همین‌طور دسته‌بندی مواد از جمله آنچه که در کتاب الاسرار آورده است، یکی از با ارزش‌ترین منابع برای پایه‌گذاری شیمی نوین است.

از طرفی دیگر گزارشات دقیق او از آزمایشاتش است. گزارشاتی که برای هر آزمایش شامل مواد کار، دستگاه‌های مورد استفاده و شرایط و روش انجام آن آزمایش بود. این گزارشات صرفاً شامل نام دستگاه‌ها نبوده،‌ بلکه اطلاعات دقیقی از نحوه ساخت دستگاه‌ها را هم در بر‌می‌گیرد.

اگر بخواهیم چند نمونه از دستاورد‌های او در شیمی و داروسازی را مورد بررسی قرار دهیم، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• زکریای رازی کاشف الکل است.
• اولین کسی بود که توانست به اسید‌ سولفوریک از گوگرد آهن دست پیدا کند.
• ایجاد استات مس از ترکیب مس با سرکه برای استفاده در شست‌و‌شوی زخم‌ها
• تولید مرگ‌موش یا اکسید آرسنیک از سوزاندن زرنیخ
• تهیه اسید سیتریک از نارنج برای نخستین بار
• استفاده از داروهای آلکالوئیدی برای اولین بار
• زکریای رازی پایه‌گذار شیمی نوین است.
• معرفی دقیق و دسته‌بندی کامل از تجهیزات آزمایشگاهی در کتاب الاسرار، همچنین دسته‌بندی و اطلاعات کامل از مواد مختلف

فلسفه

نمونه این را هم می‌توان در رساله الاسئله و الاجوبه بررسی کرد که در پاسخ به سؤالات ابوریحان بیرونی در قسمتی، از رازی انتقاد می‌کند. در آنجا رازی را متکلف فضولی خطاب قرار می‌دهد، که باید از حد و مرز خودش که نظر در مورد ادرار و مدفوع بیماران است، تجاوز نمی‌کرده و وارد مباحثی که در حد او نیست نمی‌شده‌ است.

هرچند که جواب تند و توهین‌آمیزی است، اما اگر منصفانه به موضوع نگاه کنیم هرچند کفه‌ی ترازو در سمت پزشکی برای رازی سنگین‌تر است، اما در بحث فلسفه ابن‌سینا بر رازی ارجحیت دارد.

تأکید بیشتر زکریای رازی در فلسفه بر خردگرایی و تجربه‌گرایی است. او با اینکه به سقراط متمایل بوده، اما سعی بر اولویت قرار دادن عقل داشت. در واقع او به جای اینکه به واسط اعتبار یک فرد، بی‌چون و چرا کلامش را بپذیرد، آن را سبک سنگین کرده و در صورتی که از اعتبار عقلانی بهره‌مند بود، آن را تأیید و به کار می‌گیرد.

در فلسفه رازی، رابطه لذت و رنج جایگاه ویژه‌ای دارند. تأکید او بر رابطه‌ی همیشگی رنج و لذت است و اینکه اگر رنج نباشد لذتی هم نیست که از آن بهره‌ ببرید.

از نمونه کتاب‌های رازی در بحث فلسفه هم می‌توان به السیرة الفلسفیه اشاره کرد.

ایستگاه آخر برای کاشف الکل

محمد بن زکریا در سال‌های پایانی عمر خودش به جهت کار مداوم با مواد شیمیایی و تماسی که چشمش با بخارات این مواد داشت، بینایی هر دو چشمش را از دست داد.

طبق آنچه که قبل‌تر گفتیم، یکی از شاگردانش که با احتمال زیاد ابن‌قارن بود، از طبرستان برای مداوای او آمد. اما به نقل از ابوریحان بیرونی به جهت اینکه رازی احساس می‌کرد روز‌های پایانی عمرش را سپری می‌کند و معالجه و درمان چندان توفیقی به حالش ندارد، از معالجه امتناع ورزید.

نهایتاً در سال ۳۰۴ شمسی و پس از ۶۱ سال زندگی، دار فانی را وداع گفت. مکان اصلی آرامگاه او تا لحظه نوشتن این محتوا هنوز ناشناخته مانده است. اما در مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی اخیری که انجام شد، براساس موقعیت مکانی قبرستان قدیمی شهر ری این احتمال وجود دارد که در محدوده‌ی امام‌زاده شعیب شهر ری به خاک سپرده شده‌باشد.

کشور ایران هم برای یادبود این دانشمند فاخر علاوه‌ بر مشخص کردن ۵ شهریور به عنوان روز داروساز و بزرگداشت زکریای رازی و همچنین نام‌گذاری چند دانشگاه و مراکز علمی به نام او، در یک ساختمان-مجسمه‌ای به شکل چهارتاقی که شامل مجسمه‌های چهار فیلسوف ایرانی:

• خیام
• رازی
• ابوریحان بیرونی
• ابن سینا

می‌شود، به عنوان نشانی از پیشرفت علمی صلح‌آمیز به دفتر سازمان ملل متحد در وین هدیه داد. این سازه در سمت راست ورودی اصلی نصب شده است.

سؤالات متداول

دعوت به مطالعه بیشتر

اگر به بررسی زندگی بزرگان حوزه پزشکی علاقه‌مند هستید، حتماً محتوای زیر را مطالعه کنید. در این نوشته یک بررسی جامع بر همه‌ی ابعاد زندگی کاشف پنی‌ سیلین یعنی الکساندر فلمینگ صورت گرفته‌ است.

در صورتی که تمایل دارید با افراد بیشتری که از تیپ شخصیتی چند پتانسیلی بهره‌مند هستند آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم که حتماً زندگی‌نامه ویلیام گلاسر را بررسی کنید. مهندس شیمی که دستاورد‌های بسیار با ارزشی در حوزه روان‌شناسی دارد!

راجع به توانایی‌های خودتان چقدر می‌دانید. آیا به استعداد‌های خود کاملاً اشراف دارید؟ اگر دوست دارید ببیند که چه زمینه‌هایی است که شما خیلی بهتر در آن‌ها عمل می‌کنید، محتوای زیر یک نقطه ورود خوب برای اطلاع بیشتر در این حوزه است.

سعی کردیم که جانب انصاف را در نوشتن محتوا در مورد زندگی کاشف الکل رعایت کرده باشیم.
اگر موضوعی بود که احساس می‌کنید، با حقیقت هم‌ خوانی ندارد‌، حتماً برای ما موضوع مربوطه را با مرجع صحیح آن بنویسید تا آن را تصحیح کنیم.
همچنین اگر مطلب مهمی به نظرتان هست که از قلم افتاده، آن موضوع را به همین محتوا اضافه کنید تا یک مرجع کاملی برای هرکس که بخواهد بیشتر با بیوگرافی زکریای رازی آشنا شود، درست کنیم.