اگر در دنیا موجود عزیزی شما را پدر یا مادر خطاب میکند، حتماً از همان ابتدای تولد، تمام تلاش خود را برای بی‌نقص بودن روند زندگی او به کار می‌گیرید. مثلاً به این فکر می‌کنید که چگونه برای آینده او سرمایه‌گذاری کنید؟ یا چطور هوش هیجانی او را تقویت کنید؟ آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که برای پرورش مهارت برقراری ارتباط موثر در کودکان چه کارهایی می‌توانید انجام دهید؟
“در یک میهمانی دوستانه یا خانوادگی هستید و فرزندتان گریه‌کنان به سمت شما می‌آید و از شما می‌خواهد اسباب‌بازی‌اش را از دوستش پس بگیرید.”
ممکن است به راحتی درخواست او را قبول کنید و اسباب‌بازی را پس بگیرید یا برعکس؛ فکرتان درگیر شود و این سؤال در ذهنتان رژه برود که چرا خودش این کار را انجام نداد؟ آیا مهارت برقراری ارتباط موثر ندارد؟ چطور می‌توانم این مهارت را به او آموزش دهم؟
مهارت ارتباط موثر در کودکان یکی از مهارت‌های کلیدی است که ما در این مقاله سعی کرده‌ایم به این سؤال و هر آنچه برای آموزش مهارت برقراری ارتباط موثر در کودکان به آن نیاز دارید، پاسخ دهیم.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
- مهارت برقراری ارتباط موثر چیست؟
- بهتر است شما به عنوان والد چه کارهایی برای آموزش مهارت برقراری ارتباط موثر در کودکان انجام دهید؟
- بازی‌هایی برای تقویت مهارت ارتباط موثر در کودکان
- برای پرورش مهارت برقراری ارتباط موثر در کودکان چه کتاب‌هایی بخوانیم؟
- مطالب مرتبط
مهارت برقراری ارتباط موثر چیست؟
به زبان ساده، مهارت برقراری ارتباط موثر یعنی شخص بتواند افکار، عقاید، احساسات و درخواست‌های خود را متناسب با شرایط مطرح کند.
کودکان با مهارت برقراری ارتباط موثر:
- خودشان را می‌شناسند.
- دیگران را درک می‌کنند.
- با اشتیاق، دنیای اطراف خود را کشف می‌کنند.
- می‌توانند با اطرافیان خود رابطه‌ای سالم برقرار کنند و دوست پیدا کنند.
بهتر است شما به عنوان والد چه کارهایی برای آموزش مهارت برقراری ارتباط موثر در کودکان انجام دهید؟
1- برای پرورش مهارت برقراری ارتباط موثر در کودکان برای آن‌ها زمان اختصاصی و بدون ساختار در نظر بگیرید
اجازه دهید بازی را او هدایت کند و رهبر باشد. نیازی نیست کار خاصی انجام دهید اما واقعاً در کنارش حضور داشته باشید.
به او توجه کامل کنید و مشغول انجام کارهایتان نشوید. اگر مجبور شدید، او را هم در انجام کارها درگیر کنید.
مسئولیت‌هایی به او بدهید که بتواند انجام دهد مثلاً حین آشپزی به او هم یک قاشق چوبی یا چاقوی پلاستیکی بدهید تا به شما کمک کند.
2- اشتیاق و علاقه‌تان را به فعالیت‌های فرزندتان نشان دهید
گاهی کودک هر کاری انجام می‌دهد تا توجه شما را جلب کند. نشان دهید که واقعاً از کارهای او هیجان‌زده هستید. مثلاً وقتی نقاشی میکند به او بگویید: “چه رنگ‌های زیبایی استفاده کرده‌ای!”
یا وقتی در انجام کاری مثل چینش کامل یک پازل، موفق می‌شود شما هم هم‌زمان با او ابراز خوشحالی کنید.
نشان دهید که حواستان به بازی هست، مثلاً نوبت را رعایت می‌کنید یا نقش خودتان را در بازی به موقع انجام می‌دهید.
3- او را تشویق کنید تا احساسات خود را به روش‌هایی متناسب با سنش بیان کند
هر چقدر کودک بتواند احساسات خود و دیگران را به درستی تشخیص دهد، می‌تواند روابط مثبت و سالم‌تری ایجاد کند. به آن‌ها روش‌هایی برای بروز احساساتشان یاد دهید. مثلاً بگویید: “وقتی خشمگین هستی، احساس خشمت را نقاشی کن” یا “می‌توانی در حیاط بدوی” یا “می‌توانی بالش را پرتاب کنی.”
همچنین می‌توانید با استفاده از کارت‌های شناخت احساسات خرسی به او کمک کنید احساساتش را بشناسند و آن‌ها را شفاف توصیف کند.
احساسات خودتان را نیز برایش بازگو کنید. اجازه بدهید بفهمد که شما نیز احساسات مختلف را تجربه می‌کنید و کارهای مختلفی برای کنار آمدن با آن‌ها انجام می‌دهید. مثلاً: “خوشحالم که به من کمک کردی اتاقم را مرتب کنم” یا “از اینکه مادربزرگ رفت، ناراحتم“.
4- به احساسات کودکتان احترام بگذارید
اگر احساسات کودکتان را به رسمیت بشناسید، آن‌ها را بپذیرید و احترام بگذارید، باعث می‌شود کودک سختی‌ها و احساسات ناخوشایند را پشت سر بگذارد.
مثلاً وقتی از آمپول زدن می‌ترسد، به جای اینکه بگویید: ” اصلاً ترس ندارد!” بگویید: ” احساست را درک می‌کنم و کنارت هستم تا به هم کمک کنیم” یا مثلاً از تجربیات مشابهی که خودتان در کودکی داشته‌اید، بگویید.
وقتی فرزندتان ببیند که به احساسات او احترام می‌گذارید، همدلی و احترام به دیگران را می‌آموزد.
5- بازی‌هایی که احساسات را بررسی می‌کنند، برای پرورش مهارت برقراری ارتباط موثر در کودکان مفید هستند
برای احساسات مختلف نقاشی بکشید یا کلاه بسازید و در مورد تصاویر کتاب‌هایی که احساسات را بیان می‌کنند، صحبت کنید. البته ما در پایان همین مقاله، به شما کتاب‌ها و بازی‌های بیشتری برای آموزش مهارت ارتباط موثر در کودکان، معرفی می‌کنیم.
مراقب آنچه فرزندتان در طول بازی به شما می‌گوید باشید. مثلاً اگر فرزندتان لباس‌های مادرانه می‌پوشد و خرس عروسکی خود را در مهدکودک می‌گذارد، ممکن است به جدایی‌ها فکرکند. می‌توانید هم احساسات او را درک کنید و هم به او اطمینان خاطر دهید. مثلاً بگویید: “درست است که خرس کوچولو دلتنگ مادرش است اما می‌داند که او همیشه برمی‌گردد و باز هم با هم بازی می‌کنند.”
6- برای کودک فرصت‌هایی را فراهم کنید تا روابط خود را با هم‌سالان توسعه دهد
کودکان برای اینکه یاد بگیرند چیزی را با دیگری سهیم شوند، نوبت بگیرند، تعارض‌ها را حل کنند و لذت دوستی را احساس کنند، به تمرین نیاز دارند. بازی، همه این‌ها را به کودکان یاد می‌دهد. البته حضور شما در زمان بازی مهم است. زیرا کودکان برای یادگیری و تمرین مهارت‌های جدید، به کمکتان نیاز دارند.
در حین بازی می‌توانید از روش‌های زیر برای پرورش مهارت برقراری ارتباط موثر در کودکان استفاده کنید:
- در صورت لزوم به کودکان پیشنهاد کنید برای کمک یا دریافت پاسخ سؤالاتشان به دوستان خود مراجعه کنند: “می‌دانی چطور عروسک کوچولو را روی صندلی بنشانی؟ چرا از دوستت نمی‌پرسی؟ همین چند دقیقه پیش دیدم که عروسکش را روی صندلی نشانده بود و به او غذا می‌داد.”
- از کودکان بخواهید تصور کنند که چگونه رفتارشان ممکن است بر دیگران تأثیر بگذارد: “به نظر می‌رسد به دوستت اجازه نداده‌ای با توپت بازی کند. فکر می‌کنی او الان چه احساسی دارد؟”
- آن‌ها را به کار گروهی تشویق کنید: “بچه‌ها می‌توانید به من در آماده‌سازی میز ناهار کمک کنید؟”
7- زمان تلویزیون را محدود کنید
تماشای تلویزیون زمان قابل توجهی از وقت‌گذرانی با هم، بازی، حل مشکلات، تعامل و یادگیری فعالانه در دنیای اطراف را می‌گیرد.
وقتی فرزندتان فیلم یا برنامه‌ای را تماشا میکند، می‌توانید با او درباره آنچه تماشا کرده است، صحبت کنید و تجربه‌اش را تقویت کنید. مثلاً اینکه درباره چه چیزی فکر می‌کرد، چه احساسی داشت، چه شخصیت‌هایی از فیلم را دوست داشت و چه شخصیت‌هایی را دوست نداشت.
بازی‌هایی برای تقویت مهارت ارتباط موثر در کودکان
آموزش مهارت برقراری ارتباط موثر در کودکان با نقاشی روی کمر!
شما یا کودکتان پشت یکدیگر بنشینید و با دستتان روی کمر دیگری نقاشی کنید. نفر دیگر باید آنچه دارد پشتش کشیده می‌شود را مرحله به مرحله حدس بزند. طبیعی است که منظورمان نقاشی و اشیای پیچیده نیست بلکه اشیای ساده مثل خانه‌های ساده یا اشکال هندسی.
این بازی و حدس زدن‌های مکرر باعث دقت در تشخیص، تقویت مهارت برقراری ارتباط موثر در کودکان و حتی بهبود حس لامسه می‌شود.
پانتومیم
یکی از بهترین بازی‌ها برای تقویت مهارت ارتباط موثر در کودکان پانتومیم است. این بازی باعث می‌شود کودک تمام تلاش و توانایی‌هایش را برای تشخیص درست موضوع به کار گیرد، کاملاً با اجراکننده پانتومیم ارتباط بگیرد و به تمام حرکاتش دقت کند.
ایفای نقش
می‌توانید موقعیت‌ها و یا نقش‌هایی را برای آن‌ها تعریف کنید و از آن‌ها بخواهید که اجرا کنند. برای انتقال بهتر پیام و اجرای بهتر آن نقش یا موقعیت، آن‌ها سعی می‌کنند بهترین کلمات و حرکات را به کار بگیرند. همه این‌ها به تقویت مهارت برقراری ارتباط موثر در کودکان و همچنین بهبود اعتمادبه‌نفس آن‌ها کمک میکند.
بازی با چشم‌بند
از فزندتان بخواهید با یک چشم‌بند، چشم شما را ببندد و سپس با توصیف شرایط و راهنمایی و جهت‌دهی، به شما کمک کند بدون برخورد با موانع به یک مقصد مشخص برسید.
در این بازی، کودک ضمن در نظر گرفتن شرایط، برای انتقال بهتر پیام بسیار تلاش میکند از کلمات مناسبی استفاده کند و ارتباط بهتری برقرار کند. این بازی را می‌توانید با هدف پیدا کردن یک شیء خاص نیز انجام دهید.
فقط گوش کن
یک مدت زمان مشخص را در نظر بگیرید مثلاً 5 دقیقه. در این مدت یکی از شما یک خاطره یا داستان تعریف کند اما دیگری بدون بیان هیچ سؤال یا صحبتی، فقط گوش دهد. در پایان شنونده باید به طور خلاصه آنچه را که شنیده بیان کند. این بازی علاوه بر تقویت مهارت ارتباط موثر در کودکان ، مهارت همدلی و درک را نیز در آن‌ها تقویت میکند.
داستان گویی برای تصاویر
می‌توانید عکس‌ها یا تصاویری را به کودک نشان دهید و از او بخواهید برایشان داستان بگوید. این بازی باعث می‌شود کودک خودش را به جای شخصیت‌ها و حتی اشیای موجود در آن تصاویر بگذارد و آن‌ها را درک کند و یا دنیا را از نگاه آن‌ها هم ببیند.
20 سؤالی
حتماً این بازی را به خوبی بلد هستید. برای جذاب و هیجان‌انگیزتر شدن بازی می‌توانید شما و دیگر اعضای خانواده یا دیگر دوستان کودک یک دایره تشکیل دهید و کودک در مرکز دایره باشد.
کودک باید یک شخصیت، شیء یا مکان مشخص را در ذهنش داشته باشد و به سؤالات اطرافیانش با “بله” یا “خیر” جواب دهد. اگر افراد دایره دور کودک نتوانستند درست حدس بزنند، او برنده می‌شود.
برای پرورش مهارت برقراری ارتباط موثر در کودکان چه کتاب‌هایی بخوانیم؟
کتاب “چرا باید خوب گوش کنم؟”
یکی از اصلی ترین شرایط برقراری ارتباط موثر، خوب گوش دادن است. این کتاب به خوبی از زبان یک پسربچه، اهمیت خوب گوش کردن در شرایط متفاوت را روایت میکند و از فوایدش می‌گوید. البته موقعیت‌هایی را که خوب گوش نکرده است هم توصیف میکند و از عواقبش می‌گوید.
این کتاب را کلر لوین نوشته و مرجان حاجی بابایی ترجمه کرده است. انتشارات تیمورزاده نیز کتاب را چاپ کرده است.
کتاب “اگر همه این را بگویند”
همانطور که قبلاً گفتیم؛ همدلی و درک متقابل یکی از مهارت‌های لازم برای برقراری ارتباط موثر در کودکان است. این کتاب به خوبی توصیف میکند که اگر همه، همدلی و درک اطرافیانشان را از یاد ببرند، نسبت به آن‌ها و احساساتشان بی‌تفاوت باشند و یا به آن‌ها برچسب بزنند، دنیا چطور جایی می‌شود.
کتاب همچنین موقعیت‌های اجتماعی مختلف را توصیف میکند و بیان میکند که اگر بعضی کلمات استفاده شوند چه اتفاقی می‌افتد.
کتاب را الن جاورنیک نوشته، دکتر لیلا کاشانی وحید ترجمه و انتشارات مهرسا چاپ کرده است.
کتاب‌های خرگوش گوش داد به قلم کوری دورفلد و ترجمه‌ی رضی هیرمندی که نشر پرتقال آن را چاپ کرده و فیل کوچولو گوش میکند که مایکل دال آن را نوشته، احمد تصویری ترجمه کرده و کتاب‌پارک منتشر کرده است نیز، به پرورش همین مهارت در کودک کمک می‌کنند.
کتاب “اینجا مال من است”
این کتاب نیاز کودک به برقراری ارتباط، داشتن دوست و همبازی و در عین حال گرایش او به مالکیت را توصیف میکند.
پسرک داستان برای خودش یک مرز مشخص کرده است و اجازه نمی‌دهد کسی وارد منطقه او شود. اما بالاخره زمانی می‌رسد که خودش مجبور می‌شود برای دوست پیدا کردن، پا را فراتر از مرز خودش بگذارد.
این کتاب متن زیادی ندارد اما تصاویر ساده و زیبای آن به گونه‌ای است که کودک با تماشای آن‌ها می‌تواند خودش داستان را روایت کند.
نویسنده این کتاب ژروم رویی لیر است. بهمن رستم‌آبادی آن را ترجمه و کانون پرورش فکری کودک و نوجوان آن را منتشر کرده است.
مطالب مرتبط
همانطور که می‌دانید مهارت برقراری ارتباط موثر یکی از مولفه‌های هوش هیجانی است. اگر می‌خواهید بیشتر با هوش هیجانی، ابعاد آن و راه‌های تقویت آن آشنا شوید و یا برای اینکه بدانید هوش هیجانی در زندگی شما چه کاربردی دارد، این دو مقاله برای شما نوشته شده است:
پر واضح است که اگر ما بزرگسالان این مهارت و به طور کلی هوش بین فردی خود را تقویت کرده باشیم، بهتر می‌توانیم مهارت برقراری ارتباط موثر در کودکان را نیز پرورش دهیم.
ما در مطالب زیر، به ترفندهایی برای تقویت مهارت ارتباط موثر در بزرگسالان و راهکارهایی برای تقویت هوش بین فردی اشاره کرده‌ایم.
راستی آیا شما هم در این موقعیت و موقعیت‌های مشابه قرار گرفته‌اید؟
اگر شما هم از روش‌هایی که گفتیم برای آموزش مهارت برقراری ارتباط موثر به کودکتان استفاده کرده‌اید، یا روش‌های متفاوتی را تجربه کرده‌اید حتماً با ما در میان بگذارید.
محصولات آموزشی