این نوشته در مورد زندگینامه ژان پیاژه است. دانشمند بزرگی که از همان دوران کودکی نشانه‌های داشتن ذهنی سرشار از خلاقیت و شیفتگی به علم را نشان داد. او مطالعاتی گسترده در حوزه‌های علوم طبیعی، بیولوژی، فلسفه و روانشناسی داشت. پیاژه به شیوه‌هایی منحصربه‌فرد به صورت شبانه‌روزی به مشاهده و تحلیل رفتار کودکان پرداخت.
هر جا سخن از ضریب هوشی و مراحل رشد شناختی کودکان باشد، نام ژان پیاژه هم حتماً در میان خواهد بود.
او دانشی ناب در حوزه روانشناسی رشد برای بشریت به یادگار گذاشت. در ادامه این نوشته به شرح حال، زندگینامه و خلاصه‌ای از نظریات او خواهیم پرداخت. همینطور تعدادی از کتاب های ژان پیاژه را معرفی خواهیم نمود.
فهرست
بیشتر بخوانید: هوش هیجانی چیست؟
بیوگرافی ژان پیاژه
تولد و دوران کودکی ژان پیاژه
ژان پیاژه در تاریخ ۹ آگوست ۱۸۹۶ در شهر نوشاتل سوئیس به دنیا آمد. نوشاتل یک شهر فرانسوی‌زبان کوچک و دانشگاهی بود. ژان پیاژه اولین فرزند آرتور پیاژه سوئیسی تبار و ربکا جانسون فرانسوی‌الاصل بود.
پدر ژان پیاژه استاد ادبیات قرون وسطی دانشگاه نوشاتل بود. او پدرش را مردی دقیق، منظم و اندیشمند می‌دانست اما از مادرش به عنوان زنی عاطفی یاد می‌کرد که رفتارهایش منجر به تنش در منزل می‌شد.
پیاژه سعی کرد رفتارهایی مشابه پدرش داشته باشد و از تعارضات و تنش‌های خانوادگی اجتناب می‌نمود. او عمده زمان خویش را معطوف به پژوهشهای علمی می‌کرد.
او در کودکی علاقمند به زیست‌شناسی و طبیعت شد. پیاژه زمانی که 11 سال داشت مقاله‌ای در مورد گنجشک آلبینو که در پارک شهر دیده بود، به رشته تحریر درآورد. این مقاله سرآغاز زندگی سراسر علمی او شد. پیاژه در دوران نوجوانی به حیطه جانورشناسی علاقه پیدا کرد و در رابطه با نرمتنان چند مقاله نوشت.
پیرو این مقالات، شخصیت علمی او به اثبات رسیده بود و از او درخواست شد تا مدیریت یک موزه را برعهده گیرد. اما به دلیل پایین بودن سنش (او دبیرستانی بود)، این مسئولیت را نپذیرفت.
پیاژه به واسطه پدرخوانده‌اش با فلسفه آشنا شد. او مجذوب برگسن، کانت، دورکیم، و نیز شاخه‌ای از فلسفه به نام شناخت‌شناسی یا مطالعه دانش شد. او در پژوهشهای خود دائماً در پی پاسخ به این سوالات بود که ما چگونه می‌دانیم؟ چگونه فکر می‌کنیم؟
بیشتر بخوانید: ضریب هوشی بالا
او در 15 سالگی نامهای به والدینش نوشت تا بابت دروغی که در مورد درگیری‌اش با یک دزد گفته بود عذرخواهی کند. دزدی که هیچگاه وجود نداشت. پیاژه در مورد چگونگی شکل گرفتن این دروغ شگفت‌زده بوده، حادثه‌ای که خود می‌دانست دروغ بود اما به اتفاق افتادنش اصرار داشت.
تحصیلات و تحقیقات علمی ژان پیاژه
او در دانشگاه نوشاتل و زوریخ تحصیلاتش را به پایان رساند. در دوران تحصیلش دو مقاله در حوزه فلسفه ارائه داد که نشان‌دهنده سمت و سوی فکر وی بودند. البته بعدها او از این مقالات به عنوان افکار دوران نوجوانی یاد می‌کرد.
همچنین یک نیم فصل به تحصیل روانکاوی مشغول بود که آغاز ورود حرفه‌ای وی به دنیای روانشناسی بوده و نقطه عطفی در زندگینامه ژان پیاژه محسوب می‌شود.
کار در مدرسه آلفرد بینه
پیاژه بعد از اتمام تحصیلاتش در سوئیس، به پاریس رفت و در مدرسه‌ای که توسط الفرد بینه، بنیانگذار تست هوش بینه مشغول به کار شد. پیاژه در نمره‌‌گذاری تست بینه و تفسیر آزمون بینه ایفای نقش نمود.
او حین کار در این مدرسه متوجه شد کودکان اشتباهات مشابهی در پاسخ به سوالات مشابه انجام می‌دهند. این اشتباهات توسط نوجوانان و بزرگسالان اتفاق نمی‌افتاد.
یافته‌های او منجر به ارائه نظریهای گردید که نشان می‌داد فرآیندهای شناختی کودکان و بزرگسالان متفاوت از یکدیگر هستند. بر اساس نظریه رشد شناختی، انسانها در هر دوره سنی الگوهای شناختی خاصی دارند.
ریاست انستیتو روسو
ژان پیاژه در سال 1921 به سوئیس بازگشت و به عنوان رئیس انستیتو روسو ژنو از سوی ادوارد کلاپارد انتخاب گردید. پیاژه با کارهای او مخصوصاً مفهوم “آزمون و خطا” که از سوی کلاپارد در مورد الگوهای ذهنی انسان ارائه گردیده بود آشنا بود.
او در سال 1923 با ولنتاین چتنی ازدواج کرد و حاصل ازدواج آنها سه فرزند به نامهای ژاکلین، لوسین و لوران بود. تولد ژاکلین، در سال 1925 سرآغاز رشته مهمی از مطالعات او درباره رفتارشناختی کودکان بود. او و همسرش، رفتارهای فرزندانشان را به طور دقیق مشاهده می‌کردند. هدف آنها دستیابی به نتایج کامل‌تر در رابطه با پژوهش‌هایشان در حوزه رشد شناختی کودک بود.
او بین سالهای 1925 تا 1929 به عنوان استاد روانشناسی، جامعه شناسی و فلسفه علم در دانشگاه لوشاتل کار کرد. پیاژه نهایتاً در سال 1929 ریاست دفتر بین‌المللی آموزش را پذیرفت و تا سال 1968 در همان سمت باقی ماند.
پیاژه پس از تدریس در دانشگاه‌های ژنو و پاریس در سال 1964، به عنوان مشاور ارشد در دو کنفرانس دعوت گردید. به دانشگاه کرنل و دانشگاه کالیفرنیا، برکلی دعوت شد. کنفرانس‌ها به رابطه مطالعات شناختی و توسعه برنامه درسی پرداختند و تلاش کردند تا مفاهیم تحقیقات اخیر رشد شناختی کودکان را برای برنامه‌های درسی درک کنند.
در سال 1979 به پیاژه “جایزه بالزان” برای علوم اجتماعی و سیاسی اعطا شد.
مرگ ژان پیاژه
زندگینامه ژان پیاژه در سپتامبر 1980 زمانی که او 84 سالگی در شهر ژنو به پایان رسید. پیکر او همانطور که درخواست کرده بود، به همراه خانواده‌اش در قبری بی‌نشان در قبرستان پادشاهان ژنو به خاک سپرده شد.
نظریات ژان پیاژه
ژان پیاژه از پیشگامان روانشاسی رشد و هوش است و هنوز زندگینامه ژان پیاژه و شرح کامل نظریات او شامل نظریه رشد شناختی و دیدگاه وی درباره هوش در کتابهای دانشگاهی به عنوان منابع علمی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
قبل از پیاژه دو گروه در حوزه رشد عقلی و مکانیزم‌های ذهنی نظریاتی ارائه نموده بودند. گروه اول رفتارگرایان بودند که اعتقاد داشتند تکامل ذهن از نوزادی تا بزرگسالی بسیار ناچیز است و همه چیز حول محور تداعی‌ها یا همان شرطی‌سازی رخ میدهد. گروه دیگر ویگوتسکی و هم‌فکران او این نظر را ارائه نمودند که کودک با حجم وسیعی از توانایی‌های ذهنی به دنیا می‌آید و عمده وظیفه کودک کنار آمدن با فرهنگی است که بر جامعه او حاکم است.
یک دیدگاه جدید
پیاژه دیدگاه جدیدی را مطرح نمود که بر اساس آن کودک برای هماهنگ شدن با جهان اطرافش باید مجموعه‌ای از مکانیزم‌های عقلی را کسب کند. کودک با استفاده از این مکانیزم‌های ذهنی امکان سازماندهی افکار و تجربیات را پیدا میکند و همینطور می‌تواند پیش‌بینی‌های قابل اعتمادی در مورد رخ دادهای آتی جهان داشته باشد.
پیاژه در بحث معرفت‌شناسی ژنتیکی هدفش روشن کردن این مهم بود که دانش چگونه رشد میکند. او می‌گفت:” اگر دانش منطقی، یک حقیقت است، رشدش باید تا حدودی طی رشد کودک و تاریخچه علم منطقی باشد”.
وی معتقد بود ذهن کودک لوح سفیدی که دانشمندانی و فلاسفه‌ای چون آریستوتل، جان لاک و رفتارگرایان ادعا می‌کردند نیست و کودک فعالانه فرآیندهای ذهنی و منطقی خویش را بازسازی میکند و ساختارهای ذهنی توسط ساختارهای جدید جایگزین می‌شوند.
پیاژه دو فرآیند سازماندهی و سازگاری را مطرح نمود و این دو فرآیند را این‌گونه مطرح کرد که کودک برای درک جهان هم تجاربش را سازماندهی میکند و هم شیوه تفکراتش را با تجارب جدید سازگار میکند.
او دو زیرفرآیند جذب و انطباق را برای سازگاری مطرح نمود و آنها را این‌گونه تعریف کرد که جذب به هنگام دریافت دانش جدید اتفاق می‌افتد و انطباق زمانی به کمک کودک می‌آید که رفتارهای مقابله‌ای او برای مواجهه با محیط کفایت نمی‌کنند.
زندگینامه ژان پیاژه و شناخت کامل وی بدون اشاره به روش تحقیقات وی کامل نمی‌شود.
روش تحقیق ژان پیاژه
پیاژه روش آماری را مورد استفاده قرار نداد و شیوه مشاهده مستقیم و مصاحبه آزاد را در پیش گرفت، او معتقد بود نظرات خودآیند کودکان سرنخ‌های خوبی درباره طرز تفکر آنها در اختیار قرار میدهد. پیاژه به پاسخ سوالات توجه چندانی نداشت بلکه بر شیوه و فرآیند پاسخگویی کودک تمرکز داشت.
نظریه رشد شناختی ژان پیاژه
نظریه پیاژه در مورد رشد شناختی یا رشد ذهنی، بر اساس سنت خردگرایی بنا نهاده شده است و بر طرحواره‌ها و ساختارهای فکری تأکید دارد. پیاژه تولد تا بزرگسالی را به 4 مرحله اصلی تقسیم نموده است.
- حسی حرکتی
- پیش عملیاتی
- عملیات عینی
- عملیات صوری
بر اساس نظریه پیاژه ساختار شناختی ذهن کودک در هر مرحله به لحاظ کیفی و کمی با مرحله قبلی و بعدی متفاوت است و گذار کودک از هر مرحله به مرحله بعد مستلزم سپری کردن مرحله قبلی است. بر همین اساس دوره‌های سنی که پیاژه برای هر مرحله ارائه نمود متغیر و حدودی بوده و در کودکان مختلف، با تغییراتی نمایان می‌شود.
بیشتر بخوانید: چگونه ضریب هوشی خود را بالا ببریم؟
مرحله حسی حرکتی:
این مرحله از تولد تا حدود دوسالگی کودک را شامل می‌شود که طی این دو سال 6 فرآیند در رشد کودک رخ میدهد.
- تا دو ماهگی شاهد بازتاب‌های شرطی مانند مکیدن در کودک هستیم.
- بعد از آن و تا حدود 4 ماهگی تجربه گرفتن شیشه شیر به جای سینه مادر و گرفتن اسباب‌بازی شروع می‌شود.
- کودک بین 4 تا 8 ماهگی می‌داند وقتی شیشه را بگیرد می‌تواند شیر بخورد و حالا تلاش برای گرفتن شیشه را آغاز میکند.
- بین 8 تا 12 ماهگی به بقای اشیاء پی می‌برد در حالی که تا قبل از این فکر می‌کرد چیزی که نمی‌بیند وجود ندارد.
- بین 12 تا 18 ماهگی کودک تقلید از دیگران را شروع میکند، لجاجت میکند، وسایل را پرت میکند و اشیا را می‌شکند تا ببیند چه اتفاقی خواهد افتاد.
- کودک بین 18 تا 24 ماهگی تفکر را به صورت تصور اشیا در ذهن خود و یافت راه حل‌های جدید آغاز میکند.
مرحله پیش عملیاتی:
در نظریه پیاژه دومین مرحله، مرحله پیش عملیاتی است که حدود سنین بین 2 تا 7 سالگی را شامل می‌شود. ویژگی مهم این دوره آن است که کودک خود را مرکز جهان می‌بیند و فاقد توانایی دیدن جهان از چشم دیگران است. ویژگی دیگر این دوره جاندارپنداری اشیا است که بیشتر در سنین 2 تا 4 سالگی دیده می‌شود که آثار آن در نقاشی کودکان مشهود است.
مرحله عملیات عینی:
کودک در سنین 7 تا 11 سالگی دوره عملیات عینی را طی می‌نماید. در این مرحله کودکان توانایی عملیات ذهنی مختلف مانند جمع و تفریق را خواهند داشت و حالا دیگر توانایی توجه به ابعاد مختلف یک موضوع را دارند اما هنوز قادر به تفکر انتزاعی نیستند لذا امکان فرضیه‌پردازی نیز ندارند.
سایر توانایی‌های کودک در این مرحله شامل طبقه‌بندی کردن اشیا در گروه‌های مختلف بر حسب یک ویژگی یا ویژگی‌های مشترک آنها و توانایی به عقب برگرداندن یک رشته عملیات به طور ذهنی برای رسیدن به نقطه شروع هستند.
بیشتر بخوانید: هوش بین فردی
مرحله عملیات صوری:
این مرحله در نظریه پیاژه، عملیات انتزاعی نیز نامیده می‌شود و حدود سنی 12 تا 18 سال را شامل می‌شود. توانایی ویژه کودک در این مرحله که البته در دوران نوجوانی به سر می‌برد، توانایی فرضیه‌پردازی است.
پیاژه طی آزمایشی تصویر یک تصادف را به کودکان در مرحله عملیات عینی و کودکان در مرحله عملیات صوری نشان داد که نتایج این آزمایش نشان داد کودکان در مرحله عملیات صوری می‌توانند خسارات پنهان در تصویر مانند کشته شدن یا خسارات فنی را نیز پیش‌بینی کنند در صورتی که کودکان در مرحله عملیات عینی تنها به خساراتی که قابل مشاهده است توجه می‌نمایند.
انتقادات به نظریه پیاژه
چند انتقاد به نظریه پیاژه وارد شده است. یکی از انتقادات به این موضوع اشاره دارد که پیاژه معتقد به مراحل رشد ثابت بود و همینطور اعتقاد داشت مفاهیمی مانند بقا یا نگهداری را نمی‌توان آموزش داد بلکه خود کودک باید در نتیجه رشد به آن مفاهیم دست یابد.
تحقیقات جدید نشان میدهد که مفاهیم بقا از یادگیری تاثیر می‌گیرند و قبل از سن مورد نظر پیاژه قابل آموزش هستند. پژوهشهای دیگری نشان داده که بر خلاف تصور پیاژه کودکان در مرحله پیش عملیاتی قادر به درک موضوعات از جوانب مختلف هستند.
آلبرت بندورا به موضوع مراحل رشد پیاژه این انتقاد را وارد نمود که اشتباه کودکان در مفاهیمی مانند نگهداری ذهنی ناشی از نرسیدن به رشد کافی نیست بلکه شناخت‌های معیوب منجر به این اشتباهات می‌شوند.
انتقاد دیگر را فتسکو و مککلور بر اساس پژوهشهای خود به مرحله عملیات صوری پیاژه وارد دانسته‌اند. آنها در این‌باره و بر اساس تحقیقات خود مدعی شده‌اند که بین 40 تا 60 درصد بزرگسالان قادر به تفکر بر حسب عملیات صوری نیستند.
کتاب های ژان پیاژه
بخش بزرگی از زندگینامه ژان پیاژه شامل آثار و تالیفات درخشان اوست. در ادامه تعدادی از کتابهای ژان پیاژه معرفی می‌گردند.
روانشناسی کودک – 1966
کتاب روانشناسی کودک اثر ژان پیاژه و همکاری خانم باربل اینهلدر اولین بار در سال 1966 در مجموعه چه می‌دانم در پاریس منتشر شد. کتاب روانشناسی کودک در سراسر جهان بارها تجدید چاپ شده است و در ایران هم با ترجمه دکتر زینت توفیق از سوی انتشارات نی منتشر شده است. در این کتاب مطالعه رشد ذهنی کودک از تولد تا مرحله نوجوانی و بعد بزرگسالی طبق نظریه رشد مرحله‌ای پیاژه بررسی می‌شود.
کتاب روانشناسی کودک کتابی کوتاه و روان است. پیاژه به یک اصل مهم از منظر خویش در این کتاب اشاره دارد که می‌گوید، همان میزان یا حتی بیش از آن که کودک جلوه‌ای از بزرگسالی باشد، بزرگسال جلوه‌ی کودکی است. استدلال او اینست که هر بزرگسال، زندگی را با کودکی آغاز کرده و این امر از دوران ما قبل تاریخ تاکنون همیشه بر این منوال بوده است.
روانشناسی هوش – 1947
کتاب روانشناسی هوش شامل نظریات ژان پیاژه، درباره‌ی هوش و رشد شناختی انسان از لحظه تولد تا بلوغ است. این کتاب حاوی سخنرانی‌های پیاژه در شهر پاریس است. این کتاب برای والدین، معلمان، مربیان و همه علاقمندان به عملکرد ذهن کودک مناسب است.
شکل‌گیری نماد در کودک – 1945
این کتاب به چگونگی شکل‌گیری تجسم، تصویر ذهنی و نمادها در بازیها و رؤیاهای کودکان می‌پردازد. این کتاب در مورد مرحله‌ای از رشد است که گذار از اندیشه تجسمی به اندیشه منطقی و مفهومی اتفاق می‌افتد. این مرحله دقیقاً دورانی را شامل می‌شود که کودک برای بیان تجربه‌های شخصی خود و همینطور درکت رویدادهای اجتماعی نیازمند استفاه از نمادها می‌گردد.
پیاژه برای تبیین این دوره نظریات روانکاوان مشهوری مانند فروید، سیلبرر، آدلر و یونگ را مورد مطالعه و بررسی قرار میدهد نظریهای در خصوص نمادآفرینی «خودآگاه و ناخودآگاه» ارائه میدهد.
قضاوت‌های اخلاقی کودکان – 1932
در این کتاب قضاوت‌های اخلاقی کودکان و فرآیند تحول آنها بررسی شده است. این کتاب به پیدایش و تحول مفاهیمی چون وظیفه، عدالت، گناه، دروغ و کیفر پراخته است. همینطور در این کتاب به روش‌هایی که می‌توان کودک را با روح مدنیت و انسانیت پرورش داد، اشاره شده است.مطالب کتاب در چهار فصل به شرح ذیل ارائه شده‌اند:
- قواعد تیله بازی
- اجبار بزرگسالان و واقع‌بینی اخلاقی
- همکاری و رشد مفهوم عدالت
- اخلاق دوگانه کودک و انواع روابط اجتماعی
چگونگی تشکیل مفاهیم ریاضی در کودکان – 1941
این کتاب در مورد چگونگی آموختن مفاهیم ریاضی به کودکان می‌باشد. سوال اصلی آن است که آیا کودکان در هر سنی می‌توانند ریاضی را بیاموزند و آن را بفهمند و یا فقط آن را حفظ می‌کنند. در این کتاب درک این موضوع مثال هایی آورد ه شده است.
شرح کاملی از زندگینامه ژان پیاژه در پایگاه اینترنتی انجمن پیاژه آمده است که پیشنهاد می‌کنم تمامی علاقمندان به این شخصیت بزرگ مطالعه آن را در برنامه خود قرار بدهند.
مطالب مرتبط
حالا که با زندگینامه ژان پیاژه آشنا شدید، اگر به حوزه رشد و هوش علاقمند هستید از طریق لینک‌های زیر می‌توانید مقاله مشابه را مطالعه بفرمایید.
مطالعات زیادی در مورد هوش انجام شده و انواع مختلف آن به لحاظ علمی مطرح شده‌اند. چهار مقاله در این حوزه برای مطالعه بیشتر شما قرار گرفته است که شامل تستهای جالبی هستند.
مسئله هوش و وراثت از مسائلی هست که هم برای محققین و هم برای خانواده‌ها خیلی مهم هست. البته شاید خیلی هم لازم نباشد راجع به اهمیتش توضیح بدهیم. اینجا یک مقاله آورده‌ایم که چند و چون این قضیه روشن‌تر گردد.
هوش و استعداد در انتخاب مسیر شغلی عوامل بسیار مهمی هستند و می‌توانند موفقیت‌های بزرگ و ناکامی‌های عمیقی را برای ما به همراه داشته باشند، لینک یک مقاله در این مورد برای مطالعه بیشتر شما آورده شده است.
امیدوارم از خواندن زندگینامه ژان پیاژه و آشنا شدن با کتابهای او لذت برده باشید.
اگر در مورد زندگی سراسر تحقیق علم او نظری دارید، خوشحال می‌شویم آن را با ما به اشتراک بگذارید.
اگر متخصص یا علاقمند به حوزه روانشناسی یا آموزش کودک هستید و یا به عنوان والد تجربه نزدیک تعامل با کودکان را دارید، نظریات شما برای ما بسیار ارزشمند هستند. نظرات خود را از ما دریغ نکنید.
محصولات آموزشی