سرمایه گذار ریسک پذیر کیست؟

سرمایه گذار ریسک پذیر ممکن است به سود چشم‎گیری دست پیدا کند اما در سرمایه گذاری خطرپذیر خبری از «راحت پول درآوردن» نیست و ریسک بالایی وجود دارد.

رابرت آرنت، کارآفرین آمریکایی، می‌گوید: «در دنیای سرمایه‌گذاری، آنچه راحت به نظر می‌رسد به ندرت به سودآوری می‌رسد!»

نظر شما چیست؟ بهترین روش سرمایه‎‌‌گذاری کدام است؟

همه ما به دنبال بهترین مدل سرمایه‌گذاری با سود بالا و ریسک پایین هستیم اما در عمل این دو فاکتور عمدتاً با هم رابطه معکوس دارند. لذا لازم است برای انتخاب بهترین مدل سرمایه‌گذاری، ابتدا شناخت مناسبی از انواع آن پیدا کنیم.

در اینجا قصد داریم شما را با سرمایه‌‎گذارانی آشنا کنیم که در استارتاپ‌ها سرمایه‎‌‌‌گذاری کرده‌اند. سرمایه‌گذاری خطرپذیر Venture Capital یک حوزه نسبتاً جدید در دنیای سرمایه‎‌‌گذاری محسوب می‌‎شود که بعد از جنگ جهانی دوم توسعه یافته است.

با ما همراه باشید تا با این مدل سرمایه‎‌گذاری بیشتر آشنا شوید.

در ادامه می‌خوانیم:

1. سرمایه ‎گذاری خطرپذیر یا vc چیست؟
2. چرا این نوع سرمایه‎ گذاری ریسک پذیر است؟
3. مزایا و معایب سرمایه ‎گذاری خطرپذیر چیست؟
4. سرمایه گذار ریسک پذیر چگونه به درآمد می‌رسد؟
5. چه کسانی سرمایه ‎گذاری خطرپذیر انجام می‎‌‌دهند؟
6. صندوق‎‌‌های سرمایه ‎گذاری جسورانه چگونه با استارت آپ‎‌‌ها قرارداد می‌بندند؟
7. وضعیت سرمایه ‎گذاری خطرپذیر در ایران چگونه است؟

سرمایه ‎گذاری خطرپذیر یا vc چیست؟

سرمایه ‎گذاری خطرپذیر یا venture capital که به آن «سرمایه ‎گذاری جسورانه» یا «سرمایه ‎گذاری کارآفرینی» نیز گفته می‎‌شود، به سرمایه‌‎گذاری بر روی استارتاپ‎‌ها گفته می‌‎شود که پتانسیل سود بالا ولی در عین حال پرریسکی دارند.

از همین رو سرمایه‎‌گذاران خطرپذیر ترجیح می‌‎دهند همه سرمایه خود را روی یک پروژه متمرکز نکرده و آن را به طور همزمان، در چند پروژه سرمایه‎‌گذاری کنند.

به طور کلی ویژگی‎‌های این نوع از سرمایه‎‌گذاری عبارتند از:

• سرمایه‌گذاری بر روی استارتاپ‌ها
• ریسک بالا
• دیدگاه بلندمدت
• مشارکت در مالکیت و مدیریت کسب و کارها
• انگیزه سودآوری
• بازه زمانی محدود و خروج از سرمایه‎‌‎‌‌‌گذاری در یک مقطع مشخص

توجه: فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال 98 واژه «کمک نوآور» را به عنوان معادل فارسی استارتاپ انتخاب کرد. با این حال هنوز در بسیاری از مطالب از واژه «کسب و کار نوپا» به جای استارتاپ استفاده می‌شود. حال آنکه این دو مفهوم اساساً با یکدیگر تفاوت دارند.

برای آشنایی با تفاوت استارتاپ و کسب و کار اینجا را بخوانید.

چهارچوب کلی سرمایه ‎گذاری خطرپذیر

• انتخاب طرح استارت آپ: بررسی طرح‎‌‌های پیشنهادی و سپس انتخاب طرح مطلوب برای سرمایه‎‌‌گذاری در این مرحله صورت می‎‌‌گیرد. پس از انتخاب طرح، یک برنامه سرمایه‎‌‌گذاری شامل بودجه مورد نیاز و زمان‎‌‌های تزریق آن تدوین می‌‎شود.

• تأمین مالی: در این مرحله منابع مالی برای تأمین سرمایه بررسی و تأمین می‌شود. گاهی ممکن است برای تأمین بودجه مورد نیاز از مشارکت افراد ثروتمند، صندوق‎‌‌های سرمایه‎‌‌گذاری خصوصی، بانک‌‎ها و … نیز استفاده شود.

• ارزیابی مدیریت: نقش vc فقط به حوزه تأمین مالی محدود نمی‎‌شود. در این مرحله سرمایه‎‌گذاران تجارب و مهارت‎‌های مدیریتی خود را نیز در اختیار استارتاپ‎‌ها قرار می‌‎دهند.

• خروج: در این مرحله سرمایه‌گذاران با استفاده از کارشناسان متخصص خود، بهترین استراتژی برای خروج از سرمایه‌‎‌گذاری و واگذاری استارتاپ به شرکت‌‎های بزرگتر و یا عرضه در بورس را اتخاذ می‎‌‌‌کنند.

انواع سرمایه ‎گذاری خطرپذیر

سرمایه ‎گذاری خطرپذیر ممکن است بر اساس مرحله، مکان جغرافیایی و یا حوزه کاری به انواع مختلفی تقسیم شود:

• بر اساس مرحله: مثلاً در مرحله بذر، گسترش و غیره
• بر اساس مکان جغرافیایی: مثلاً یک شهر یا منطقه خاص
• بر اساس حوزه کاری: مثلاً در زمینه تحقیقات پزشکی

ایستگاه‌‎های سرمایه ‎گذاری ریسک پذیر

• بذر (Seed): این مرحله اولین ایستگاه یک استارتاپ است که سرمایه گذار ریسک پذیر ممکن است در آن سرمایه‎‌گذاری کند. در این مرحله صرفاً ایده یک محصول یا خدمات مطرح است.
  
  سرمایه‌‎ای که در این مرحله جذب می‌‎شود عمدتاً برای تحقیق و توسعه کسب و کار مصرف می‎‌شود. در این مرحله سرمایه در قالب بخش توسعه و تحقیق محصول، ایجاد طرح کسب و کار، تحقیقات بازار، ایجاد تیم مدیریتی و … ، در اختیار شرکت مذکور قرار می‎‌گیرد.

• رده Series A) A): در این مرحله، شرکت مورد نظر طرح کسب و کار (Business Plan) خود را آماده کرده است و برای تبلیغات و بازاریابی به سرمایه نیاز دارد.
  
  در این ایستگاه استارتاپ خدمت یا محصول خود را ارائه کرده و به درآمد هم رسیده است اما هنوز خبری از سودآوری نیست. بنابراین سرمایه‎‌گذار با ریسک بیشتری روبرو است اما در مقابل، سهام آن شرکت را با قیمت پایین‎‌تری نیز می‌‎خرد.

• رده Series B) B): در این ایستگاه استارتاپ مورد نظر به یک جریان ثابت سودآوری دست پیدا کرده و توانسته است خود را به سرمایه‎‌گذاران اولیه ثابت نماید.
  
  در این مرحله استارتاپ به سرمایه بیشتری نیاز دارد و سرمایه‎‌گذار هم با ریسک کمتری مواجه است.

• مرحله گسترش (Expansion stage): این مرحله که خود ممکن است به مراحل جزئی‌‎تری در رده D ،C و غیره نیز تقسیم شود، ایستگاه توسعه کسب و کار است. در این مرحله استارتاپ جایگاه خود را در میان مشتریان به دست آورده و به دنبال محصولات و بازارهای جدید است.
  
  سرمایه‌‎گذاری در این ایستگاه که نیازمند مبالغ بالاتری است ممکن است در قالب تهیه تجهیزات و فناوری‎‌های جدید و یا حتی خرید شرکت‎‌های دیگر هزینه شود.

• مزانین (Mezannine): که به آن «مرحله پل» یا «مرحله پیش-عموم» هم گفته می‎‌شود، آخرین ایستگاه سرمایه‎‌گذاری در یک استارتاپ پیش از ورود به بازار عرضه اولیه (IPO) است.
  
  در این مرحله استارتاپ برای ورود به بازار عرضه اولیه و یا ادغام با شرکت‎‌های دیگر به بودجه نیاز دارد. در این مرحله ممکن است سرمایه گذار ریسک پذیر سهام خود را بفروشد و سود قابل توجهی از سرمایه‎‌گذاری خود کسب کند.

چرا این نوع سرمایه‎ گذاری ریسک پذیر است؟

سرمایه‎ گذاران ریسک پذیر نسب به سرمایه‌‎گذاران دیگر حوزه‌‎ها مانند بورس، صندوق‎‌‌های مالی با درآمد ثابت، بانک‌‎ها، مستغلات و …، ریسک بیشتری را متحمل می‎‌‌شوند.

سرمایه گذار ریسک پذیر با توجه به زمان ورود خود به یک استارتاپ، ریسک‎‌‌های متفاوتی را تجربه می‎‌‌کند. در واقع هرچه استارتاپ در مراحل اولیه کسب و کار خود باشد، سرمایه‎‌‌گذار با ریسک بیشتری مواجه است.

به بیان دیگر بر خلاف دیگر سرمایه‌‎گذاران که ممکن است در معرض ریسک‎‌‌های سیستماتیکی مانند سیاست‎‌‌های اقتصاد کلان، سیاست‎‌‌های بازار یا تورم باشند؛ سرمایه گذار ریسک پذیر با انواع ریسک‎‌‌های غیرسیستماتیک نیز مواجه است.

• چشم‌انداز سرمایه گذار ریسک پذیر:

در اینجا ممکن است این سؤال مطرح شود که با توجه به ریسک بالای این نوع سرمایه‎‌‌گذاری، چه چشم‌اندازی پیش روی این سرمایه‎‌‌گذاران قرار دارد.

اگرچه احتمال اینکه استارتاپ‎‌‌ها به موفقیت‎‌‌های بسیار بزرگ و به اصطلاح افسانه‌‎ای (3 تا 10 برابر اصل سرمایه) دست پیدا کنند، بسیار کم است؛ اما سرمایه ‎گذاران خطرپذیر می‌‎دانند که همین تعداد انگشت‌شمار نه تنها می‎‌‌تواند زیان مربوط به سرمایه‌‎گذاری‎‌‌های ناموفق را جبران کند بلکه می‌‎تواند سود قابل توجهی را نصیب آنها کند.

بنابراین جذابیت‌ این صنعت برای سرمایه ‎گذاران خطر پذیر، احتمال دستیابی به بازده‌ای افسانه‌ای است؛ بازده‌ای که به ندرت اتفاق می‌افتد.

• تک شاخ (Unicorn):

استارتاپ‎‌هایی با ارزش بیش از یک میلیارد دلار که بازدهی افسانه‎‌ای برای سرمایه ‎گذاران خطرپذیر خود داشته‎‌اند را تک شاخ یا یونیکورن می‎‌نامند.

آیلین لی، سرمایه گذار ریسک پذیری که اولین بار این واژه را به کار برد، می‎‌گوید تنها 0.07 درصد از استارتاپ‌‎ها می‎‌توانند به یونیکورن تبدیل شوند. از جمله شرکت‎‌های یونیکورن می‌‎توان به Airbnb ،facebook و google اشاره کرد.

مزایا و معایب سرمایه ‎گذاری خطرپذیر چیست؟

مزایا	معایب
سود بالا در صورت موفقیت استارتاپ	دیربازده
رشد اقتصادی	ریسک بالا
ایجاد فرصت شغلی	نیازمند تحلیل دقیق از بازار و ایده استارتاپ
تولید نوآوری
ایجاد مدل‎‌‌های جدید کسب و کار

سرمایه گذار ریسک پذیر چگونه به درآمد می‌رسد؟

سرمایه گذار ریسک پذیر با خروج از پروژه سرمایه‎‌‌گذاری، سود خود را دریافت کرده و به دنبال شرکت دیگری برای سرمایه‎‌‌گذاری می‌‎گردد. بنابراین استراتژی خروج تأثیر زیادی بر میزان سود خواهد داشت.

سه استراتژی رایج سرمایه‎‌‌گذاران برای خروج از پروژه‎‌‌ها عبارتند از:

1- عرضه اولیه سهام (IPO): یکی از بهترین حالت‌های خروج برای سرمایه‌ گذار خطرپذیر، عرضه اولیه سهام استارتاپ در بورس است.

2- ادغام و تملیک: ادغام و تملیک که به اختصار به آن M&A نیز گفته می‌شود، اصطلاحی است که برای تلفیق شرکت‌ها یا دارایی‌های آن‌ها به کار برده می‌شود.
ادغام زمانی اتفاق می‌افتد که دو شرکت با یکدیگر ترکیب شوند و شرکت جدیدی را تشکیل دهند.
تملیک نیز زمانی اتفاق می‌افتد که یک شرکت درصد قابل توجهی از سهام شرکت دیگری را خریداری کرده و کنترل مدیریتی آن را بر عهده می‌گیرد.
بر خلاف ادغام، با انجام فرآیند تملیک، هر دو شرکت باقی می‌مانند.

3- بازخرید از سوی کارآفرین: در این حالت، بنیانگذار استارتاپ سهام سرمایه‎ گذار خطرپذیر را از او می‌‎خرد.

به چه کسی سرمایه گذار ریسک پذیر می‌گویند؟

سرمایه ‎گذاران خطرپذیر  افراد ثروتمند یا مؤسسات مالی هستند که بر روی استارتاپ‌ها سرمایه‎‌‌گذاری می‎‌‌کنند و در مقابل مالکیت بخشی از سهام آنها را در دست می‎‌‌گیرند.

فرق میان سرمایه ‎گذار ریسک پذیر و Angel investor:

هم سرمایه‎ گذار خطرپذیر و هم سرمایه‎ گذار فرشته، در استارتاپ‎‌‌ها سرمایه‎‌‌گذاری می‎‌‌کنند. اما سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر عموماً سرمایه‌گذاران حرفه‌ای هستند که در مجموعه گسترده‌ای از استارتاپ‌های جدید سرمایه‌گذاری می‌کنند.
در مقابل سرمایه‌گذاران فرشته، افراد پولداری هستند که علاقه دارند از سرمایه شخصی خود برای حمایت از یک استارتاپ مشخص استفاده کنند.

سرمایه‎‌گذاران فرشته معمولاً از اطرافیان و دوستان فرد کارآفرین هستند.

سرمایه‌‎گذاران فرشته بر خلاف سرمایه‎ گذاران خطرپذیر معمولاً در امور مدیریتی و استراتژی استارتاپ‌‎ها دخالت نمی‎‌‌کنند و عمدتاً مبالغ کمتری برای سرمایه‎‌‌گذاری در نظر می‎‌‌گیرند.

صندوق سرمایه‎ گذاری جسورانه:

چنانچه پیشتر گفتیم سرمایه‎ گذاران جسور به طور انفرادی وارد پروژه‌‎های سرمایه‌‎گذاری نمی‎‌‌شوند. افراد ثروتمند سرمایه خود را با دیگر منابع مالی مانند شرکت‎‌‌های سرمایه‎‌‌گذاری خصوصی، صندوق‎‌‌های بازنشستگی و به طور کلی سازمان‌‎ها و مؤسسات مالی؛ در قالب یک صندوق تجمیع می‎‌‌کنند که به آن صندوق سرمایه ‎گذاری جسورانه گفته می‎‌‌شود.

اعضای صندوق‌‎های سرمایه‎ گذاری جسورانه عمدتاً خود کارآفرین یا مدیران موفقی هستند. با این حال ممکن است از یک تیم حرفه‌‎ای متشکل از تحلیل‌گران و متخصصان نیز استفاده کنند تا بتوانند ارزیابی بهتری از بازار و درصد موفقیت استارتاپ‌ها داشته باشند.  

صندوق های سرمایه گذاری جسورانه در ایران

در ایران به طور رسمی ۱۶ صندوق سرمایه گذاری جسورانه وجود دارد که می‌توانید با مراجعه به وبسایت رسمی فرابورس ایران، به مشخصات و اطلاعات آنها دسترسی پیدا کنید.

صندوق‎‌‌ های سرمایه ‎گذاری جسورانه چگونه با استارت آپ‎‌ها قرارداد می‌بندند؟

• قرارداد سهامی (Equity):

رایج‌ترین نوع قرارداد است که در آن سرمایه ‎گذار خطرپذیر به ازای مبلغی که به استارتاپ واگذار می‎‌‌کند، مقدار معینی از سهام آن شرکت را دریافت می‎‌‌کند.

بنابراین صاحبان استارتاپ ملزم به بازپرداخت سرمایه نیستند و سرمایه‎‌‌گذاران نیز سود خود را بر اساس عملکرد شرکت دریافت می‎‌‌کنند.

در این نوع قرارداد، سرمایه‌‎گذاران سهامداران شرکت هستند.

• قرارداد وام قابل تبدیل به سهام (Convertible):

در قرارداد وام قابل تبدیل به سهام، مبلغی به عنوان وام در اختیار استارتاپ قرار می‎‌گیرد که بعدها به سهام آن شرکت تبدیل خواهد شد. یعنی در صورتی که استارتاپ موفق به پیشبرد اهداف و کسب سود شود؛ در زمان سررسید قرارداد، سهام خود را ارزش‌گذاری کرده و به ازای مبلغ وام، مقداری سهام به سرمایه‌گذار پرداخت می‌کند.

در غیر این صورت استارتاپ موظف است سرمایه را در موعد مقرر به سرمایه گذار ریسک پذیر بازپرداخت کند. در واقع در این نوع قرارداد، سرمایه‎‌‌گذاران طلبکاران شرکت محسوب می‎‌‌شوند.

سرمایه گذار ریسک پذیری که قرارداد قابل تبدیل به سهام با استارتاپ می‎‌‌بندد، حق دخالت در تصمیمات شرکت را ندارد.

• قرارداد حق‌الامتیازی (Royalty):

این نوع قرارداد برای سرمایه‌گذارانی مناسب است که دوست دارند نسبت به قرارداد سهامی، زودتر پول خود را باز پس بگیرند. از سوی دیگر این قرارداد مناسب کسب و کارهایی است که جریان‎‌‌های درآمدی بالا دارند. به طور مثال می‎‌‌توان به صنایع نفت و گاز، معدن و … اشاره کرد.

در این روش که مدلی ما بین دو روش قبلی است؛ سرمایه‌گذار در ازای سرمایه خود سهام می‌گیرد ولی این حق را دارد که از فروش محصول نیز برداشت کند و در عوض کل یا قسمتی از سهام خود را با قیمتی از پیش‌ تعیین‌شده که نرخ مورد انتظار سرمایه‌گذار از سود را برآورده کند، به استارتاپ بازگرداند.

وضعیت سرمایه ‎گذاری خطرپذیر در ایران چگونه است؟

انجمن سرمایه ‎گذاری خطرپذیر ایران در حال حاضر با بیش از ۱۰۵ عضو فعال متشکل از صندوق‌‎های پژوهش فناوری، شرکت‎‌‌های سرمایه ‎گذاری خطرپذیر ، صندوق‎‌‌ های جسورانه، شتابدهنده‌‎ها و فرشتگان کسب و کار می‎‌‌باشد.

فعالان عرصه سرمایه‌گذاری خطرپذیر و نهادهای پشتیبان این صنعت طی انعقاد تفاهم نامه‌‎ای داخلی در سال ۱۳۸۸ تصمیم به ایجاد کانونی برای گردهمایی فعالان این صنعت در ایران گرفتند که منجر به تشکیل و ثبت انجمن صنفی کارفرمایی صندوق‌ها و نهادهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر کشور در دی ماه ۱۳۹۱ گردید.

عمر سرمایه ‎گذاری خطرپذیر در جهان به بیش از ۷۰ سال پیش باز می‌گردد. اما همان طور که مشاهده کردید، سرمایه‎ گذاری خطرپذیر در کشورمان  بیش از ۱۰ سال سن ندارد. سرمایه ‎گذاری خطرپذیر در ایران حوزه‌‎ای جوان است.

چالش‎‌‌های سرمایه ‎گذاری خطرپذیر در ایران

استارتاپ‌ها موتور محرکه نوآوری، رشد اقتصادی، خلق ثروت و کارآفرینی هستند. ولی عدم دسترسی به سرمایه, یکی از بزرگترین موانع رشد این شرکت‌‎هاست.

در ایران علاوه بر VCها، نهادهای دیگری نیز وجود دارند که به تأمین هزینه‌های استارتاپ‌ها کمک می‌کنند.

اما سرمایه ‎گذاران خطرپذیر در تأمین سرمایه این شرکت‌‎ها بیشترین نقش را دارند و این در حالی‌ است که صنعت سرمایه‎ گذاری خطرپذیر در ایران توسعه یافته نیست.

فعالان حوزه سرمایه ‎گذاری خطرپذیر، تحریم‎‌‌ها، قوانین دست‌وپاگیر، نقش مداخله‌گر دولت، ارزش پایین پول ملی، عدم فرهنگ‌سازی در زمینه سرمایه ‎گذاری جسورانه و فراهم نشدن ارتباط مناسب میان سرمایه‎‌‌گذاران و صاحبان ایده را مهم‌ترین چالش‎‌‌های این حوزه در ایران می‌‎دانند.

نمونه‎‌‌های موفق سرمایه‎ گذاری خطرپذیر در ایران

یکی از نمونه‎‌‌های موفق سرمایه‎ گذاری خطر پذیر در ایران دیجی کالا است که شرکت سرآوا در سال 1391 بر روی آن سرمایه‎‌‌گذاری کرد.

از دیگر نمونه‎‌‌های موفق سرمایه‎‌‌گذاری می‎‌‌توان به کافه بازار، فیدیبو و الوپیک اشاره کرد.

مطالب مرتبط

VC تنها روش تأمین سرمایه برای استارتاپ‌ها نیست. اگر می‌خواهید بدانید استارتاپ‌ها از چه روش‌های دیگری سرمایه مورد نیاز خود را تأمین می‌کنند، می‌توانید مطلب زیر را بخوانید.

البته برای تأمین هزینه‎‎‎‎‎‌‌های استارتاپ خود می‎‎‎‎‌‌توانید از وام هم استفاده کنید. در واقع ما یک نوع وام خاص داریم که به آن وام استارتاپی می‎‎‌‌گویند. اگر می‌خواهید در مورد شرایط آن بیشتر بدانید، مطلب زیر را بخوانید.

برای راه اندازی استارتاپ، لزوماً از همان ابتدا به سرمایه کلان نیاز نیست. گاهی می‌توان با سرمایه اندک هم دست به کار شد. مطلب زیر مسیر پیش روی شما را روشن‌تر می‌کند.

و در نهایت ممکن است شما بخواهید برای استارتاپ خود سرمایه‌گذار خارجی جذب کنید. آیا این کار امکان‌پذیر است؟ جواب خود را اینجا پیدا کنید.

آیا تا به حال تجربه سرمایه‌گذاری خطرپذیر را داشته‌اید؟
آیا برای راه‌اندازی استارتاپ خودتان از VC ها کمک گرفته‌اید؟
تجربه خود را با ما در بخش نظرات به اشتراک بگذارید.