قبل از هر صحبتی درباره مهارت خود رهبری یا مهارت های خود رهبری ، اول به این سوال پاسخ بده؛ تا حالا شده به این فکر کنی که در جاده‌ی زندگی، بیشتر نقش راننده را داری یا مسافر؟
جوابت به این سؤال هر چه که باشد، نه درست است و نه غلط… فقط یک تلنگر است. یک لحظه مکث کن. ببین چه کسی دارد مسیرت را تعیین می‌کند؛ خودت یا بقیه؟
مهارت‌های خودرهبری فقط مخصوص مدیران و کارآفرینان نیست. در هر اپیزود پادکست کارنکن، داستان کسانی را می‌شنوی که با استفاده از این مهارت، نسخه شخصی‌سازی‌شده‌ای از زندگی‌شان را طراحی کرده‌اند.
من زمانی با مهارت خود رهبری آشنا شدم که در میانه‌ی مسیر تحصیلی‌ام، از رشته‌ی مهندسی مکانیک به جامعه‌شناسی تغییر مسیر دادم. نه به این دلیل که بی‌برنامه بودم، بلکه چون فهمیدم مسیر واقعی من جای دیگری است.
سخت‌ترین بخش ماجرا نه تغییر رشته بود، نه توضیح دادنش به بقیه؛ سخت‌ترین بخش، پذیرش این حقیقت بود که من در راهی قدم گذاشته بودم که نسبت به مهندسی، شناخت خیلی کمی درباره‌ی مسیرش داشتم. من برای رسیدن به چیزی که طلب کرده بودم، باید خودم رهبری زندگی‌ام را به عهده می‌گرفتم.
تو فقط وقتی می‌توانی به زندگی‌ات معنا، جهت و انرژی تازه‌ای بدهی، که افکار، احساسات و رفتارت را آگاهانه مدیریت کنی. و این یعنی مهارت خود رهبری.
اما واقعاً مهارت خود رهبری چیست؟
و چرا مهارت های خود رهبری در دنیای امروز تا این اندازه مهم شده‌اند؟
و چطور می‌توانی از آدمی وابسته به دیگران، به فردی مستقل و هدفمند تبدیل شوی؟
در این سفر چند دقیقه‌ای همراه من باش، چون قرار است با هم به جواب این سؤال‌ها برسیم.
فهرست
- مهارت خود رهبری چیست؟ تعریف ساده اما کاربردی
- چرا همه از مهارت خود رهبری حرف می‌زنند؟
- مدل ۸C: ایستگاه‌های رسیدن به مهارت خود رهبری
- پایه‌های اجرایی مهارت خود رهبری: ابزارهای ساختن یک زندگی موفق
- ۵ گام برای تقویت مهارت های خود رهبری با تمرین‌های روزمره
- ۴ تله در مسیر یادگیری مهارت های خود رهبری (و چطور گرفتارشان نشیم!)
- منابع پیشنهادی برای تقویت مهارت های خود رهبری
- سخن پایانی: خودت را رهبر خودت کن!
مهارت خود رهبری چیست؟ تعریف ساده اما کاربردی
اصطلاح «خود رهبری» یا Self-Leadership نخستین‌بار در دهه ۱۹۸۰ توسط چارلز مانز مطرح شد. او این مفهوم را در حوزه‌های رفتار سازمانی و روان‌شناسی مدیریت معرفی کرد و آن را به‌عنوان جایگزینی نوین یا مکملی برای رهبری سنتی دانست.
در نگاه او، به‌جای آنکه منتظر راهبری و هدایت از سوی یک مدیر یا رهبر بیرونی باشیم، خود فرد می‌تواند مسئولیت هدایت و مدیریت مسیر خود را بر عهده بگیرد.
در همین زمینه، اندرو برایانت، یکی از چهره‌های شناخته‌شده در حوزه خودرهبری، تعریفی جامع از این مهارت ارائه کرده است:
خودرهبری یعنی تمرین تأثیرگذاری آگاهانه بر افکار، احساسات و رفتار، به‌گونه‌ای که بتوانی گام‌به‌گام در مسیر تحقق اهداف حرکت کنی.
مهارت خود رهبری یا مهارت خودمدیریتی؟
شاید این سؤال پیش بیاید که «خودرهبری» چه تفاوتی با «خودمدیریتی» دارد. در پاسخ باید گفت که خودمدیریتی بیشتر بر رفتار، نظم فردی و کنترل احساسات تمرکز دارد. در حالی که مهارت خود رهبری یک گام فراتر می‌رود؛ مهارت خود رهبری شامل ساختن انگیزه درونی، تعیین اهداف معنادار، و توانایی رهبری خویشتن در مسیر رشد و توسعه فردی است. به‌عبارت دیگر، خودمدیریتی زیرمجموعه‌ای از مهارت خود رهبری است
چرا همه از مهارت خود رهبری حرف می‌زنند؟
تا به حال در موقعیتی قرار گرفته‌ای که ندانی کدام مسیر درست‌تر است، و منتظر باشی کسی راهنمایی‌ات کند؟
وقتی دنیا نقشه آماده ندارد، باید با مهارت خود رهبری راه خودت را پیدا کنی!
جهان امروز دائماً در حال تغییر است. مسیری که دیروز موفقیت‌آمیز بود، امروز ممکن است به بن‌بست برسد.
زمانی در ایران، پدر و مادرها تصمیم گرفتند که فرزندانشان را به دانشگاه بفرستند تا آینده‌ای تضمین‌شده داشته باشند. سپس، رشته‌های ریاضی و مهندسی به عنوان رشته‌های برتر شناخته شدند؛ همه باید مهندس می‌شدند. زمانی که آن موج به علت اشباع نتیجه نداد، همه به سمت پزشکی رفتند. اکنون نتیجه آن را در پزشکان جوان اما خسته، افسرده و ناراضی می‌بینیم.
هنوز هم بسیاری از نسخه‌نویسی همگانی خسته نشده‌اند و می‌گویند «اصلاً دانشگاه رفتن اشتباه است!» اما امروز دیگر نمی‌توان به نسخه‌های همگانی تکیه کرد. اینجا است که مهارت های خود رهبری کمک میکنند تا مسیر منحصر‌به‌فرد خودت را پیدا کنی و با اعتماد به نفس در آن قدم بگذاری.
مهارت خود رهبری؛ ویژگی کلیدی افراد موفق در بازار کار
مهارت خود رهبری فقط یک مفهوم فردی و روان‌شناختی نیست، بلکه مفهومی مهم در مهارت‌های سازمانی نیز هست.
براساس گزارش مؤسسه مک‌کنزی، از میان ۵۶ مهارت ضروری برای موفقیت شغلی در آینده، ۲۵ مهارت در دسته‌ی مهارت های خود رهبری قرار دارند.
کارفرماهای امروزی به دنبال نیروهایی هستند که:
- نیاز به مدیریت لحظه‌به‌لحظه نداشته باشند،
- خودانگیخته، متعهد و مسئولیت‌پذیر باشند،
- و بتوانند با تکیه بر مهارت خود رهبری ، خودشان را در مسیر رشد نگه دارند.
وسط بحران‌ها و چالش‌های دنیای هوش مصنوعی، مهارت خود رهبری یعنی بقا!
از فشارهای روانی گرفته تا تحولات هوش مصنوعی، از بی‌ثباتی اقتصادی تا چالش‌های اجتماعی، در چنین شرایطی تنها کسانی دوام می‌آورند که مهارت‌های خود رهبری را در خود پرورش داده باشند.
فرد خودرهبر می‌تواند در شرایط بحرانی:
- آرامش روانی‌اش را حفظ کند،
- نظم فردی‌اش را از دست ندهد،
- و با انعطاف‌پذیری بالا، راهش را بسازد و ادامه دهد.
مهارت خود رهبری پایه‌ی تمام مهارت‌های موفقیت
تفکر انتقادی، مدیریت زمان، حل مسئله، خلاقیت و حتی ارتباط موثر—همه ریشه در مهارت خود رهبری دارند. بدون پرورش مهارت های خود رهبری، این مهارت‌ها یا شکل نمی‌گیرند یا ناپایدار می‌مانند.
در بخش بعدی، با هم بررسی می‌کنیم که دقیقاً مهارت خود رهبری شامل چه مؤلفه‌هایی است و چطور می‌توان آن‌ها را تقویت کرد.
مدل ۸C: ایستگاه‌های رسیدن به مهارت خود رهبری
یکی از بهترین راه‌ها برای درک بهتر مهارت خود رهبری، طی کردن یک سفر درونی با مدل معروف ۸C است. ۸C هشت ویژگی کلیدی است که همگی با حرف اول C شروع می‌شوند و ستون‌های مهارت خود رهبری هستند.
اگر در این ۸ ویژگی قوی باشی، می‌توانی خودت را از درون در مسیر رسیدن به هدف‌هایت راهبری، انگیزه‌بخشی و مدیریت کنی. این ویژگی‌ها باعث می‌شوند وسط راه جا نزنی، بلکه خودت را برسانی به مقصدی که طلب کرده‌ای!
در این سفر، در هر ایستگاه، یکی از این ۸ مهارت درونی (یا بهتر است بگوییم: ۸ همسفر) سوار می‌شوند و کمکت میکنند راحت‌تر به ایستگاه بعدی برسی. البته ارتباط بین این ۸ مؤلفه، یک مسیر خطی و از پیش تعیین‌شده نیست. می‌توانی از هرکدامشان که در این مقطع از زندگی برایت مهم‌تر است، شروع کنی.
برای شروع سفر درونیِ تقویت مهارت خود رهبری آماده‌ای؟
۱. کنجکاوی (Curiosity)
همه‌چیز از کنجکاوی شروع می‌شود. همان نیرویی که از کودکی ما را به سمت شناختن خود، دیگران و دنیای اطراف سوق می‌داد. این عطشِ فهمِ بدون پیش‌داوری و مقاومت، اولین نیروی محرکه‌ی سفر درونی ماست.
کنجکاوی یعنی همیشه مشتاق یادگیری بودن؛
خیلی‌ها باور دارند این کنجکاوی بی‌پایان استیو جابز در زمینه‌ی هنر، فلسفه و تکنولوژی بود که باعث شد محصولاتی خلق کند که فراتر از زمان خودش باشند.
۲. شفافیت (Clarity)؛ چراغ‌قوه مهارت خود رهبری
کم‌کم با مشاهده، پرسیدن و کشف کردن، به آگاهی می‌رسیم. جایی که نسبت خودمان با دنیا، با دیگران، و با مسیر زندگی برایمان شفاف‌تر می‌شود. این شفافیت، چراغ‌قوه‌ی سفر ماست. در تقویت مهارت خود رهبری، بدون وضوح ذهنی نمی‌توانی راهت را پیدا کنی پس باید بیاموزی فراتر از تعصب‌ها و احساسات فکر کنی.
ماری کوری با وجود موانع شدید برای زنان در علم، با ذهنی روشن و تمرکز مثال‌زدنی، مسیر علمی خودش را ادامه داد.
۳. ارتباط‌مندی (Connectedness)
با روشن شدن تصویر، می‌فهمیم از کجا آمده‌ایم و با چه چیزهایی در ارتباطیم. این ارتباط با ریشه‌هایمان، با آدم‌ها، با محیط، پایه‌ای می‌شود برای فهم عمیق‌تر.
ارتباط‌مندی یا ارتباط‌پذیری، حس بخشی از کل بودن است؛ بخشی از یک رابطه، یک تیم یا جامعه. مهارت خود رهبری فقط این نیست که «من» را قوی کنی؛ مهم است بدانی جایگاهت در تیم، خانواده یا جامعه کجاست.
۴. شفقت (Compassion)
از دل ارتباط‌مندی، شفقت زاده می‌شود. یعنی به خودمان حق اشتباه می‌دهیم، خودمان را با مهربانی نگاه می‌کنیم و داستان دیگران را هم با گوش بازتر می‌شنویم.
خانم سعیده قدس، تجلی بُعد شفقت در مهارت خود رهبری هستند. ایشان پس از ابتلای دخترشان به سرطان، مؤسسه‌ی محک را برای حمایت از کودکان مبتلا به سرطان تأسیس کردند. عالی‌ترین درجه‌ی شفقت، این است که بین رنج شخصی و نیاز دیگران پل بزنی.
۵. آرامش (Calmness)
وقتی شفقت است، قضاوت کمتر می‌شود، فشار درونی کمتر می‌شود، و نتیجه‌اش یک آرامش عمیق است.
در مسیر توسعه‌ی مهارت های خود رهبری، آرامش درونی یکی از گنج‌های پنهانی‌ست که باید کشفش کنی.
وقتی آرامش داری، احتمالاً در این ۳ حالت واکنشی نیستی: فرار، حمله یا فریز. و در حالت واکنشی نبودن یعنی مغزت نیازی نمی‌بیند برای بقا تلاش کند، و می‌تواند در لحظه حاضر و پاسخ‌گو باشد. در این صورت، آرامش، سنگ‌بنای حرکت‌های سنجیده و پرانرژی می‌شود.
آرامش احترام‌برانگیز است. نلسون ماندلا را ببین! او پس از تحمل ۲۷ سال زندان، پس از آزادی، با آرامشی مثال‌زدنی نه‌تنها انتقام شخصی نگرفت، بلکه مسیر آشتی ملی در آفریقای جنوبی را آغاز کرد و بدون خشونت، تبدیل به یک رهبر ماندگار شد.
۶. اعتماد به نفس (Confidence)
وقتی خودت را می‌شناسی، با خودت مهربانی، و پایه‌های فکری‌ات روشن است، یک اعتماد عمیق شکل می‌گیرد—نه از جنس خودنمایی، بلکه از جنس حضور واقعی.
مهارت خود رهبری بدون اعتماد به نفس؟ مثل قایق بی‌پارو وسط دریاست.
وقتی تسلا و اسپیس‌ایکس در آستانه‌ی ورشکستگی بودند، ایلان ماسک با اعتماد به خودش و راهی که شروع کرده بود، تمام سرمایه‌اش را وارد بازی کرد.
۷. شجاعت (Courage)
اعتماد به نفس که باشد، حالا وقتِ مواجهه است.
امام علی (ع) یک توصیه‌ی کاربردی برای تقویت شجاعت دارند:
از هر کاری که ترسیدی، خود را در آن بینداز، زیرا رنجی که در اثر نگاه‌داشتن خود از آن چیز به تو می‌رسد، بزرگ‌تر از چیزی است که تو از آن می‌ترسی.
نهج‌البلاغه، حکمت ۱۶۶
می‌توانی هرجا که ترسیدی، با خودت قرار بگذاری فقط ۲۰ ثانیه شجاع باشی.
می‌خواهی محتوایت را آپلود کنی و می‌ترسی قضاوت شوی؟ ۲۰ ثانیه شجاع باش و روی «آپلود» کلیک کن.
می‌خواهی در جمع صحبت کنی و می‌ترسی تپق بزنی؟ ۲۰ ثانیه شجاع باش و شروع به صحبت کن.
(ترجیحاً با موقعیت‌های ساده‌تر شروع کن. ساده هم برای هرکس معنای خودش را دارد 🙂 )
۸. خلاقیت (Creativity)
و در نهایت، با جمع ۷ مهارت قبل، تو آزادی خلق می‌کنی.
خلاقیت برای هرکس یک معنی دارد. اینجا می‌توانی خلاقیت را «خارج از چارچوب» معنا کنی، یعنی خودت بودن در شکلی تازه و زنده.
بعید است کسی مثل هیائو میازاکی—که با ساخت انیمیشن‌هایی مثل شهر اشباح، دنیایی تازه و خیال‌انگیز برای ما خلق کرده—خودش این سفر درونی خودرهبری را طی نکرده باشد.
بیشتر بخوانید: خلاقیت
حالا وقت ارزیابی است! در کدام‌یک از این ۸ ویژگی قوی‌تری؟ و کجاها جای رشد داری؟ می‌توانی برای هرکدام از ۰-۱۰ به خودت امتیاز دهی.
مهارت های خود رهبری نه یک‌شبه به دست می‌آیند، نه یک‌روزه از بین می‌روند؛ تنها با هر قدمِ آگاهانه، می‌توانی آن‌ها را محکم‌تر کنی.
۸C پایه‌های روان‌شناختی مهارت خود رهبری هستند؛ می‌توانی به آن‌ها بگویی مهارت‌های درونی خودرهبری. و همان‌طور که حدس زدی، در قسمت بعد می‌خواهیم مهارت‌های بیرونی خودرهبری را بررسی کنیم؛ مهارت‌هایی مانند هدف‌گذاری، مدیریت زمان، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری که ابزارهای اجرایی مهارت خود رهبری هستند.
پایه‌های اجرایی مهارت خود رهبری: ابزارهای ساختن یک زندگی موفق
بیا یک‌بار دیگر تعریف خودرهبری را مرور کنیم:
خودرهبری یعنی تمرین تأثیرگذاری آگاهانه روی سه عنصر فکر، احساس و رفتار، به‌گونه‌ای که قدم‌به‌قدم به سمت هدف‌هایت حرکت کنی.
اندرو برایانت
اگر اهل رشد فردی باشی، احتمالاً این مهارت‌ها برایت آشنا هستند؛ این‌بار، با استفاده از تجربه‌ی دوستانم می‌خواهم نشان بدهم چگونه تقویت این مهارت‌ها توانسته خودرهبری‌شان را ارتقا دهد.
هدف‌گذاری اسمارت (SMART Goals)
هدف‌گذاری SMART یعنی تعیین هدف‌هایی که مشخص (Specific)، قابل اندازه‌گیری (Measurable)، دست‌یافتنی (Achievable)، مرتبط (Relevant) و زمان‌مند (Time-bound) باشند. این ابزار به شفافیت مسیر کمک می‌کند.
مثلا احمد، دانش‌آموزی ۱۵ ساله است که در آستانه‌ی انتخاب رشته قرار دارد. احمد وقتی توانست برای انتخاب رشته‌اش هدف‌گذاری دقیقی بر اساس اصول SMART انجام دهد، نه‌تنها از سردرگمی بیرون آمد، بلکه انگیزه گرفت تا برای آینده‌ای که می‌خواهد، تلاش کند. این یعنی مهارت خودرهبری، در عمل!
خودانگیزشی و انگیزه درونی؛ نیروی محرکه مهارت خود رهبری
وقتی لیلا مهاجرت کرد یا حتی خیلی قبل‌تر، وقتی برای مهاجرت تلاش می‌کرد، هیچ‌کس نبود که تشویقش کند یا بگوید: «آفرین! داری خوب پیش می‌روی.» این خودِ لیلا بود که با قدرت خودانگیزشی، مسیر تحصیل و کارش را ادامه داد.
خودانگیزشی یک موتور درونی قوی است که بهت شجاعت و آرامش می‌دهد و نشانه‌ی یکی از مهم‌ترین مهارت های خود رهبری است.
اندرو برایانت در کمتر از ۳ دقیقه، ۳ استراتژی مهم اما ساده را برای تقویت خودانگیزشی پیشنهاد می‌دهد. اگر به دنبال یک موتور درونی قوی برای حرکت در مسیر رشدت هستی، این ویدئو را از دست نده!
مدیریت زمان و انرژی
زهرا ۳۷ ساله و مادر دو فرزند ۵ و ۱۰ ساله است. او متوجه شد یکی از مهم‌ترین مهارت های خود رهبری برای او، مدیریت زمان است. نداشتن مهارت مدیریت زمان روی روابط، انرژی و رضایتش تأثیر گذاشته بود و می‌گفت: «فکر می‌کردم باید همه‌ی زمانم را صرف بچه‌هایم کنم.»زهرا بعد از کار روی مهارت مدیریت زمان، اکنون دوباره تدریس را هم شروع کرده است!
بیشتر بخوانید: مدیریت زمان
خودآگاهی و خودشناسی؛ شروعی برای مهارت های خود رهبری
مجتبی کارمند یک شرکت معتبر و بزرگ بود؛ متخصص، دقیق و قابل اعتماد. مجتبی در پروژه‌ها همیشه نقش کلیدی داشت، اما مدت‌ها بود که از ترفیع خبری نبود. خشم و ناامیدی وجودش را فراگرفته بود و تصمیم داشت شرکت را ترک کند. اما آخرین باری که دیدمش، انگار یک آدم دیگر شده بود. آرام‌تر بود، و می‌گفت:«تازه فهمیدم مشکل فقط از بی‌عدالتی شرکت نبود. من هیچ‌وقت حواسم به ساختن رابطه‌های حرفه‌ای و معرفی دستاوردهایم نبود. فکر می‌کردم اگر خوب کار کنم، خودشان می‌فهمند.»
مجتبی تصمیم گرفته‌بود آگاهانه نقش خودش را در این ماجرا بشناسد و اصلاحش کند. او سعی کرد در جلسات نقش فعال‌تری داشته باشد و چند پروژه را شخصاً برای مدیران ارائه داد. او اکنون، مسئول واحد فنی همان شرکتی است که می‌خواست آن را ترک کند.
این یعنی خودآگاهی: اینکه بفهمی فقط شرایط بیرونی مهم نیست؛ اینکه تو کجای ماجرا ایستاده‌ای هم اهمیت دارد. خودآگاهی نتیجه کنجکاوی است و به اعتماد‌به‌نفس، شجاعت و خلاقیت کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: تست شخصیت شناسی رایگان!
تصمیم‌گیری مستقل
احمد یاد گرفته بود که با بررسی منطقی گزینه‌ها، بدون تأثیر فشار اطرافیان، تصمیم درست خودش را برای انتخاب رشته بگیرد. این مهارت به او حس استقلال داد و اعتمادبه‌نفسش را بالا برد.
لیلا هم در شرایطی تصمیم به مهاجرت گرفت که کسی موافق این اقدام نبود؛ اما او دلایل موجهی برای خودش داشت، پس اقدام کرد و موفق شد.
مدیریت احساسات و خودکنترلی
وقتی زهرا در یک موقعیت استرس‌زا با فرزندانش روبه‌رو شد، به‌جای فریاد زدن یا عصبی شدن، چند نفس عمیق کشید، صبر کرد و سپس تصمیم گرفت.
این یعنی خودکنترلی؛ قلب تپنده‌ی مهارت های خود رهبری .
تفکر انتقادی و حل مسئله
چه مجتبی باشی که با یک بحران کاری مواجه شده، چه لیلا که باید در یک کشور جدید مسائلش را حل کند، تفکر انتقادی باعث می‌شود بتوانی با روش‌های خلاقانه، چالش‌هایت را مدیریت کنی.
مسئولیت‌پذیری فردی
یک لحظه مکث کن؛
به کاری فکر کن که انجام دادن آن برایت آزاردهنده است.
واقعاً مجبور به انجام آن هستی؟ یا شاید فقط فراموش کرده‌ای که می‌توانی برایش معنا تعریف کنی.
این لحظه، اوج رسیدن به مهارت خود رهبری است؛ اگر بتوانی برای کاری که انجام می‌دهی—حتی اگر دشوار باشد—معنایی پیدا کنی، در واقع مسئولیت زندگی‌ات را تمام و کمال پذیرفته‌ای.
ویکتور فرانکل نماد پذیرش مسئولیت زندگی است؛ او کسی است که در اردوگاه کار اجباری آشویتس زندانی بود، جایی که هر چیزی را می‌شد از انسان گرفت—جز قدرت انتخاب درونی.
فرانکل می‌گوید:
می‌توانند همه‌چیزت را از تو بگیرند، جز یک چیز—آزادیِ انتخاب نگرشت نسبت به هر شرایطی.
فرانکل در یکی از وحشتناک‌ترین شرایط انسانی، تصمیم گرفت مسئول زندگی خودش باقی بماند. همین «مهارت خود رهبری درونی» بود که باعث شد زنده بماند—و بعدها با کتابش، میلیون‌ها نفر را نجات دهد.
پیشنهاد می‌کنم برای تقویت نگرشت به زندگی و مخصوصا پذیرش مسئولیت زندگی، حتماً کتاب انسان در جست‌وجوی معنای فرانکل را بخوانی.
اگر اهل پادکست هستی هم پیشنهاد می‌کنم اپیزود اول تا اپیزود ۶۶ پادکست «رواق» را گوش بدهی و همراه فرزین رنجبر و اروین یالوم شوی تا بتوانی زندگی را به تمامی زیست کنی.
حالا نوبت توست!
در کدام‌یک از مهارت های خود رهبری قوی‌تر هستی و کدام را باید تقویت کنی؟
ادامه‌ی این مطلب کمکت می‌کند تا گام‌به‌گام، مهارت‌های خودرهبری را یاد بگیری و در مسیر رشد خودت پیش بروی.
۵ گام برای تقویت مهارت های خود رهبری با تمرین‌های روزمره
تقویت مهارت‌های خودرهبری، مسیری لحظه‌ای و یک‌شبه نیست؛ بلکه فرایندی پخته و آگاهانه است.
من در مسیر حرفه‌ای‌ام بارها زمین خوردم و دوباره برخاستم تا دریابم چگونه نسخه‌ای شخصی‌سازی‌شده از خودم را در زندگی طراحی کرده و با پشتکار پیگیری‌اش کنم. هنوز هم راه زیادی برای تأثیر آگاهانه بر افکار، احساسات و رفتار خودم در پیش دارم.
شما نیز می‌توانی با این ۵ گام کلیدی، به‌تدریج مهارت خود رهبری را در زندگی‌تان نهادینه کنی:
۱. نوشتن چشم‌انداز شخصی
بدون داشتن مقصد، حتی بهترین نقشه‌ی دنیا هم به کار نمی‌آید! گام نخست این است که چشم‌اندازی شفاف از زندگی‌تان بنویسی.
مدتی با خودت خلوت کن، سپس برگه‌ای بردار و زندگی ایده‌آلت را روی کاغذ شرح بده. ۲۰ سال دیگر قرار است زندگی‌ات چگونه باشد؟ سعی کن یک روز از آن را توصیف کنی.
از آنچه نوشته‌ای، خواسته‌های درونی‌ات را کشف کن؛ همان انگیزه‌هایی که فکر کردن به آن‌ها قلبت را به تپش و چشمانت را برق می‌اندازد!
۲. شناخت نقاط قوت و ضعف
اگر گام اول را انجام داده باشی، درمی‌یابی که برای رسیدن به خواسته‌های درونی‌ات، اولین و آخرین نیاز، مهارت‌های خود رهبری هستند.
بنابراین، ابتدا باید بدانی در چه زمینه‌هایی توانمند هستی، و در کدام موارد نیاز به تلاش و بهبود بیشتری داری. می‌توانی از ارزیابی عملکردت پیش از این و بازخورد دیگران کمک بگیری.
۳. عادت‌سازی و نظم درونی
مهارت خود رهبری یعنی بیاموزی چگونه بدون نظارت بیرونی، خود را به انجام عمل وادار کنی. در این مسیر، لازم است برخی عادت‌های مؤثر را وارد زندگی‌ات کنی.
ساده‌ترین راه برای ایجاد عادت، اتصال آن به عادت‌ها و روال‌های پیشین است. مثلاً لیلا ۵ سال است که هر روز صبح هم‌زمان با خوردن صبحانه، پادکست زبان گوش می‌دهد، زیرا به‌خوبی می‌داند که نظم درونی، سوخت اصلی پیشرفت شخصی است.
۴. پیگیری روزانه پیشرفت (ژورنال یا Tracker)
نمی‌توانم با هیچ واژه‌ای، معجزه‌ی نوشتن را برایت توصیف کنم؛ فقط باید آن را تجربه کنی تا منظورم را درک کنی. من از طریق نوشتن، هم آگاهی بیشتری نسبت به خودم به دست آورده‌ام، هم توانسته‌ام نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کنم، و هم مسیر عادت‌سازی و منظم شدن را برای خودم هموارتر نمایم. افزون بر این، اطلاعات ذهنی‌ام را نیز بهتر طبقه‌بندی کرده‌ام.
با یک دفتر ساده، اپلیکیشن موبایل یا حتی یک برگه‌ی A4، می‌توانی هر روز میزان پیشرفت خود را مشاهده کنی. سایت‌ها و برنامه‌های متعددی برای برنامه‌ریزی و ارزیابی وجود دارند. من با استفاده از برنامه‌ی «پیشرو» زهرا نجاری، توانستم این پایبندی را در خود ایجاد کنم. در این برنامه که ماهانه است، هر هفته ارزیابی داریم و برای هفته بعد اولویت‌گذاری را تمرین می‌کنیم.
۵. یادگیری از شکست‌ها
یکی از نقاط عطف زندگی‌ام، زمانی بود که فهمیدم افراد دارای مهارت های خود رهبری ، از شکست نمی‌ترسند؛ بلکه از آن می‌آموزند.
من پیش‌تر برای اینکه شکست نخورم، خودم را از تجربه کردن محروم می‌کردم؛ و همین، مقدمه‌ای بود برای تداوم خامی و در نهایت بروز شکست‌هایی بزرگ‌تر.
تقویت مهارت خود رهبری نیاز به تمرین دارد، نه کمال‌گرایی!
من از تجربه شخصی خودم و انسان‌های خودرهبری که می‌شناختم گفتم، اما واقعیت این است که، مثل هر مهارت دیگری، روشی که برای تقویت خودرهبری انتخاب می‌کنی باید متناسب با شناختی باشد که از خودت داری.
شاید خلاصه‌ی تمام این حرف‌ها در جمله‌ای از حسام ایپکچی نهفته باشد:
«آنگاه که برای انجام کاری به روش شخصی رسیدی،
به آیین خودت مؤمن باش!»
تا اینجا فهمیدیم مهارت خود رهبری چیست و چگونه می‌توان آن را تقویت کرد.
اکنون می‌رویم سراغ شناخت تله‌های اصلی این مسیر.
۴ تله در مسیر یادگیری مهارت‌های خودرهبری (و چطور گرفتارشان نشیم!)
هیچ‌کس از ابتدا رهبر زاده نشده‌است.
یادگیری و تقویت مهارت خود رهبری مانند هر مهارت دیگری، نیازمند زمان است؛ و همچون هر مسیر رشدی، ممکن است در میانه راه، به دام برخی تله‌ها بیفتیم. در اینجا، چهار تله را با مثال‌هایی از زندگی خودم و افرادی که می‌شناسم مرور می‌کنیم:
۱. تلاش برای کنترل همه چیز
یکی از رایج‌ترین موانع در مسیر یادگیری مهارت خود رهبری، وسواس در کنترل شرایط و حتی افکار دیگران است.
من، کسی که مسیرم را از مهندسی مکانیک به علوم انسانی تغییر دادم، در ابتدا زمان زیادی برای توضیح دادن به افراد می‌کردم. می‌خواستم همه مثل من به این موضوع نگاه کنند! اما کم‌کم فهمیدم بخشی از مهارت های خود رهبری ، رها کردن چیزهایی است که تحت کنترل ما نیستند؛ مثل قضاوت دیگران.
۲. نداشتن چشم‌انداز واقعی
بدون یک چشم‌انداز روشن و شخصی، نمی‌توانیم مسیر درستی برای خود طراحی کنیم. چشم‌انداز نادرست ممکن است زندگی بر اساس انتظارات دیگران باشد؛ در حالی‌که چشم‌انداز واقعی باید بر اساس علاقه، استعداد، امکانات و ارزش‌های خودت باشد، نه افرادی که شناخت کمی از افکارت دارند.
مثلاً احمد ابتدا قصد داشت در رشته تجربی ادامه تحصیل دهد، چون افرادی که قبول‌شان داشت، هیچ رشته‌ای جز پزشکی را نمی‌پذیرفتند. اما وقتی به او چند تمرین دادم تا چشم‌انداز بهتری برای خودش ترسیم کند، فهمید چشم‌انداز واقعی‌اش جای دیگری‌ست. احمد پسر باهوشی بود و حتی در آن زمان چند اپلیکیشن طراحی کرده بود. او در نهایت چشم‌اندازش را این‌طور ترسیم کرد: زندگی در سیلیکون‌ولی، جایی که بتواند لبه‌ی تکنولوژی را لمس کند و بخشی از آن باشد.
۳. مقایسه زیاد با دیگران
مقایسه همیشه چیز بدی نیست؛ گاهی به ما سیگنال می‌دهد که چه چیزی برایمان اهمیت دارد (ایستگاه کنجکاوی و ارتباط‌مندی). اما مقایسه‌ی مداوم با دیگران نه‌تنها انگیزه‌بخش نیست، بلکه باعث ایجاد تردید در مسیر شخصی‌مان می‌شود.
امیرحسین فرزانه، میزبان پادکست «امیفر»، می‌گفت که هنگام شروع کارش هیچ پادکست فارسی گوش نداده، چون نمی‌خواسته ذهنش در چارچوب خاصی قرار بگیرد و این موضوع بر ساختار و محتوای کارش اثر بگذارد (ایستگاه اعتماد به نفس).
۴. نداشتن پیوستگی در تمرین مهارت‌ها
یادگیری مهارت خود رهبری نیازمند استمرار است، نه فقط شروع‌های پرشور و رها شده. از بزرگان زیادی شنیدم: کمیت در پیوستگی مهم‌تر از کیفیت است!
لیلا برای فراهم کردن شرایط مهاجرت، باید مهارت‌ها و کارهای زیادی را یاد می‌گرفت و انجام می‌داد. اما اتفاقی که سال‌ها گریبان‌گیرش بود، برنامه‌ریزی‌های فشرده و شروع‌های طوفانی‌ای بود که بعد از یک هفته، به رها کردن همه چیز ختم می‌شد. یک‌بار به من گفت که بعد از کلی کتاب خواندن و جست‌وجو، فهمیده کلید موفقیت در مهارت خود رهبری «بازگشت دوباره» است، نه کامل بودن. او اهدافش را به قدم‌های ساده‌تری تبدیل کرد تا بتواند استمرار را حفظ کند؛ و حالا قدم‌هایش یکی‌یکی در حال تیک خوردن هستند!
منابع پیشنهادی برای تقویت مهارت های خودرهبری
اگر به شما بگویم فردی وجود دارد که در زمینه‌ی تقویت مهارت های خود رهبری ، مؤسسه‌ای تأسیس کرده، چندین کتاب نوشته، کوچ بزرگ‌ترین کارآفرینان دنیاست، و سخنرانی‌های بین‌المللی‌اش شناخته‌شده هستند، چه واکنشی خواهی داشت؟!
بله، ویدئوی زیر از اندرو برایانت، یکی از متخصصان برجسته در این حوزه، می‌تواند به شما کمک کند تا بهتر درک کنی مهارت های خود رهبری چه هستند، چرا مهم‌اند و چگونه می‌توانی آن‌ها را در خود تقویت کنی.
از خودآگاهی و خودتنظیمی گرفته تا خودیادگیری—تمام آنچه باید بدانی تا بتوانی خود را در مسیر رشد فردی و تصمیم‌گیری‌های شخصی هدایت کنی، در این ویدئو مطرح می‌شود.
اگر به‌دنبال یادگیری از کسی هستی که خودش این مسیر را زندگی کرده، حتماً این ویدئو را تماشا کن!
دکتر مایکا اسنبرن، روانشناس بالینی و آموزشی، سه سطح اصلی برای درک مهارت خود رهبری معرفی می‌کند:
- اتفاقات (Events): آنچه در درون یا بیرون ما رخ می‌دهد.
- پردازش ذهنی (Mental Processing): نحوه‌ای که آن اتفاق را تفسیر و معنا می‌کنیم.
- پیگیری و اقدام (Follow-Up): واکنشی که نشان می‌دهیم و گامی که پس از آن برمی‌داریم.
مهارت خود رهبری یعنی آگاهانه مسیر درونی خود را، از لحظه‌ی مواجهه با یک اتفاق تا زمانی که برایش اقدام می‌کنیم، مدیریت کنیم.
اگر علاقه‌مند هستی این مدل را با توضیحات تکمیلی خود دکتر مایکا بشنوی، حتماً ویدئوی زیر را تماشا کن!
اگر اهل مطالعه هستی و کنجکاو شدی که دربارهٔ مهارت خود رهبری بیشتر بدانی، پیشنهاد می‌کنم این کتاب‌ها را از دست ندهی:
کتاب «خودرهبری؛ پیش‌نیاز توسعهٔ شخصی»
این کتاب به‌طور کامل به دایرهٔ ۸C می‌پردازد.
و استراتژی‌های مفیدی برای تقویت مهارت های خود رهبری ارائه می‌دهد.
اگر به‌دنبال یک راهنمای روشن و مرحله‌به‌مرحله برای شناخت و تقویت خودت هستی، این کتاب می‌تواند نقطهٔ شروع خوبی برایت باشد.
کتاب «خود رهبری»
کتاب خود رهبری از اندرو برایانت و دکتر کازان به فارسی هم ترجمه شده و می‌تونه راهنمای خوبی برای شناخت بهتر مهارت خود رهبری باشه.
سخن پایانی: خودت را رهبر خودت کن!
اگر بخواهم همه چیزی را که تا اینجا گفته شد در یک جمله خلاصه کنم، باید بگویم: هیچ‌کس قرار نیست بیاید و مسیر زندگی‌ات را تغییر دهد؛ این تویی که باید خودت را رهبری کنی.
در کنار تمام منابع و تمرین‌هایی که در این مطلب باهم بررسی کردیم، برای یادگیری مهارت خود رهبری ، کافی است به آن دسته از اطرافیانت که تعدادی از مهارت های خود رهبری را دارند، با دقت نگاه کنی و از آن‌ها بیاموزی. یا می‌توانی زندگی‌نامهٔ افراد موفق را بخوانی و این‌بار با نگاه مهارت خود رهبری به آن‌ها توجه کنی.
پادکست کارنکن یکی از بهترین منابع الهام‌بخشی از افرادی است که در جایی از زندگی، با مهارت خود رهبری، فرمان را به‌دست گرفتند و لحظات قابل تحسینی را رقم زدند. بعد از شنیدن صحبت‌های این افراد متوجه می‌شوی، لازم نیست با کارهای بزرگ آغاز کنی و منتظر یک لحظه خاص باشی. گام‌های کوچک اما پیوسته، می‌توانند معجزه‌آفرین باشند. اگر بخواهی منتظر زمان مناسب بمانی، ممکن است هیچ‌گاه آغاز نکنی.
در ضمن! کارنکن دوره‌های رایگان و دوره‌های آموزشی فوق‌العاده‌ای مانند «یادگیری اثربخش» و «طراحی مسیر شغلی» دارد که می‌تواند در راستای تقویت مهارت های خود رهبری و ساختن مسیر منحصر‌به‌فرد زندگی‌ات کمک کند. روی خودت سرمایه‌گذاری کن!
و برای پایان:
چو خود نیک خواهی، ره خود بگیر نه دنبال فرمان، نه منتظر پیر
پرسش‌های متداول
مهارت خود رهبری یعنی تمرین تأثیرگذاری آگاهانه بر افکار، احساسات و رفتار، به‌گونه‌ای که بتوانی گام‌به‌گام در مسیر تحقق اهداف حرکت کنی. فردی که دارای مهارت های خود رهبری است، می‌تواند ارزش‌ها و اهداف خود را شناسایی کرده، برای رسیدن به آن‌ها برنامه‌ریزی کند، عملکرد خود را ارزیابی نماید و در صورت لزوم، مسیر خود را اصلاح کند.
مهارت خودمدیریتی بیشتر بر کنترل رفتار و نظم شخصی تمرکز دارد.
مهارت خود رهبری فراتر رفته و شامل الهام‌بخشی به خود، تعیین چشم‌انداز شخصی، مسئولیت‌پذیری درونی و قدرت هدایت انگیزش فردی است.
مدل ۸C یکی از مدل‌های کاربردی در تحلیل و توسعه مهارت‌های خود رهبری است که شامل ۸ مؤلفه‌ی کلیدی با حرف C می‌باشد:
Clarity (شفافیت)
Commitment (تعهد)
Consistency (پایداری)
Confidence (اعتماد به نفس)
Control (کنترل خود)
Creativity (خلاقیت)
Courage (شجاعت)
Connection (ارتباط مؤثر)
۱. نوشتن چشم‌انداز شخصی
۲. شناخت نقاط قوت و ضعف
۳. عادت‌سازی و نظم درونی
۴. پیگیری روزانه پیشرفت (ژورنال یا Tracker)
۵. یادگیریازشکست‌ها
۱. تلاش برای کنترل همه چیز
۲. نداشتن چشم‌انداز واقعی
۳. مقایسه زیاد با دیگران
۴. نداشتن پیوستگی در تمرین مهارت‌ها
گفتیم افراد خودرهبر، خودآگاهی بالایی دارند،
و از اثر مرکب قدم‌های کوچک غافل نمی‌مانند!
حالا وقت آن رسیده است که اولین قدم را در این چالش برداری!
فقط کافی است جمله‌ی زیر را کامل کنی و کامنت بگذاری:
«اگر خودرهبری یک عضله باشد، برای من قوی‌ترین بخش … و ضعیف‌ترین بخش … است.»
من خودم اولین چراغ را در کامنت‌ها روشن می‌کنم!
نوبت توست! منتظرم ببینم تو کجای مسیر ایستاده‌ای!
محصولات آموزشی
1 دیدگاه برای “مهارت خود رهبری؛ ستون پنهان موفقیت در قرن ۲۱ ”
اگر خودرهبری یک عضله باشد، برای من قوی‌ترین بخش کنجکاوی و ضعیف‌ترین بخش مدیریت زمان است!