هوش فرهنگی به عنوان مکمل در کنار هوش هیجانی، به سازگاری در فرهنگ‌های جدید کمک می‌کند.
شرکت‌ها برای موفقیت در عرصه بین‌المللی با توجه به تغییرات سریع و جهانی شدن، به رهبران با‌تجربه و با‌مهارت که بتوانند در عرصه بین‌المللی موفق عمل کنند، نیاز دارند.
در عرصه بین‌الملل، معمولاً سوءتفاهم و عدم درک صحیح، موضوعی است که بسیار پیش می‌آید و اثربخشی روابط را کاهش می‌دهد.
در سال‌های گذشته، فقط تعداد کمی از شرکت‌های بزرگِ چندملیتی وجود داشت، اما امروزه شرکت‌های کوچک نیز تحت تأثیر جهانی‌شدن، افرادی با فرهنگ‌های مختلف در سازمان‌های خود دارند.
به دلیل توسعه در حمل‌و‌نقل و فناوری اطلاعات، جهانی‌شدن در محیط‌های تجاری، بیشتر از هرجای دیگری اتفاق افتاده است.
پدیده جهانی شدن، تنها شرکت‌ها را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد، بلکه افراد عادی که از طریق تلفن هوشمند با یکدیگر در ارتباط هستند، کسانی که سفر میکنند و یا حتی در انجام کارهای روزمره زندگی، چون خرید از فروشگاهِ مواد غذایی، با این چالش جدید روبرو هستند.
برای ارتباط مؤثر نه تنها باید بتوانیم مسایل حقوقی، سیاسی و اقتصادی را بدانیم بلکه یک پدیده نامرئی را نیز به اسم فرهنگ، باید درنظر بگیریم تا بتوانیم ارتباط سازنده و مؤثر داشته باشیم.
سازمان تجارت جهانی پیش‌بینی کرده است، تا سال 2029، 80 درصد تولیدات جهانی، در بازار جهانی عرضه خواهد شد.
به همین دلیل اقداماتی که زمینه لازم برای ارتباطِ مناسب با افراد را فراهم می‌کند، در دستور کار قرار گرفته است.
تک تک افراد، نیاز دارند که به تفاوت‌های فرهنگی حساس باشند و توانایی تجزیه و تحلیل داشته باشند تا بتوانند رفتار نرمال در ارتباط با سایر فرهنگ‌ها از خود نشان دهند.
در این مقاله به مباحثی که در فهرست زیر عنوان کرده‌ایم پرداخته‌ایم و یک توصیه مهم و کلیدی به مدیرانی که می‌خواهند در عرصه بین‌الملل عملکرد درخشانی داشته باشند را آورده‌ایم.
فهرست مطالب
- فرهنگ چیست؟
- هوش چیست؟
- هوش فرهنگی چیست؟
- فرق بین هوش فرهنگی و هوش هیجانی
- مولفه های هوش فرهنگی
- عناصر هوش فرهنگی
- چگونه عناصر هوش فرهنگی را در خود تقویت کنیم؟
- هوش فرهنگی و جنسیت
- یک توصیه کلیدی برای مدیران شرکت‌های چند فرهنگی
فرهنگ چیست؟
خوب است بدانید که فرهنگ دارای دو مؤلفه عینی و ذهنی است.
آن چیزی که قابل مشاهده است و توسط بشر ساخته شده؛ همانند نظام‌های اقتصادی، سیاسی، حقوقی و آداب و رسوم اجتماعی چون زبان و هنر، فرهنگ عینی نام دارد.
جنبه ذهنی آن به ارزش‌ها و اعتقادات مربوط می‌شود.
هوش چیست؟
هوش به طور کلی به دانش و اطلاعاتی اطلاق می‌شود که شخص در پی جمع‌آوری آن است تا بتواند به‌طور مؤثر در جهت سازگاری با محیط یا موقعیت مورد نظر، از آن استفاده کند.
انواع مختلفی از هوش را شناسایی و دسته‌بندی کرده‌اند..
به عنوان مثال:
- ضریب هوشی IQ توانایی درک، استدلال و حل مسائل را دربرمی‌گیرد.
- هوش اجتماعی، توانایی درک و مدیریت افراد را نشان می‌دهد.
- هوش هیجانی EQ، توانایی رهبری و چگونگی تعامل با احساسات عاطفی را اندازه‌گیری می‌کند.
- هوش عملی، به‌کار‌گیری مباحث تئوری آموخته‌شده در محیط‌های واقعی را در برمی‌گیرد.
بیشتر بخوانید: راهنمای جامع انواع هوش
هوش فرهنگی cq چیست؟
تعاریف مختلفی از هوش فرهنگی Cultural intelligence و یا cultural quotient وجود دارد. تعریف ارلی و آنگ از هوش فرهنگی به این صورت است:
” قابلیت‌های یک فرد برای عملکرد مؤثر در محیط‌هایی که محل تلاقی چند فرهنگ است.”
ارلی و آنگ
ظرفیت یک فرد، برای داشتن عملکرد و مدیریت مؤثر در محیطی با فرهنگ‌های متنوع، تعیین‌کننده موفقیت فرد در آن جامعه خواهد بود.
تسهیل روابطِ بین‌فردی در این هوش اهمیت دارد و بیشتر جنبه تعاملی هوش مطرح است.
ممکن است شخصی هوش فرهنگی خوبی نداشته باشد، اما در یک فرهنگ، موثر و در فرهنگ دیگر تأثیرگذار نباشد.
منظور از داشتن هوش فرهنگی، به معنی تعامل سازنده در تمامی فرهنگ‌هاست.
به همین دلیل در شرکت‌ها، مدیرانی که هوش فرهنگی بالایی دارند به عنوان مزیت رقابتی آن شرکت شناخته می‌شوند.
در موقعیت‌هایی که آداب و رسوم و ارزش‌ها در هم تنیده شده است، هوش فرهنگی کمک می‌کند افراد از این مسیر به خوبی عبور کنند و نحوهِ نگاه افرادِ سازمان را به کسانی که متفاوت هستند تغییر می‌دهد.
فرق بین هوش فرهنگی و هوش هیجانی
هوش هیجانی؛ درک احساسات، نیازها و خواسته‌های طرف مقابل و احساس همدردی با آن فرد است.
اما هوش فرهنگی؛ آشنایی، شناخت و هماهنگی با ارزش‌ها، باورها و نگرش‌های فرهنگ‌های مختلف است.
در این عصر ارتباطات، به کمک هوش فرهنگی می‌توان افراد را رهبری کرد.
امروزه که دنیای پهناور در یک صفحه موبایل و یا دسکتاپ در دستان و مقابل چشمان‌مان است، ارتباطات، ارتباطات و ارتباطات حرف اول را می‌زند.
لازمه داشتن ارتباطات موثر در این دنیای به هم متصل امروزی، داشتن و یا تقویت هوش‌هایی است که در داشتن ارتباط مناسب با همکاران، دوستان و در کل برای سلامت روان بسیار کاربردی هستند.
هر دو هوش فرهنگی و هوش هیجانی، مولفه‌ها و عناصر نزدیک به هم دارند اما این دو هوش تکمیل‌کننده یکدیگر هستند.
مولفه های هوش فرهنگی
سه مولفه هوش فرهنگی در کنار هم، توانایی تعامل بین فرهنگ‌ها را ممکن می‌سازد:
- دانش
- ذهن آگاهی
- رفتار
دانش
دانش و آگاهی داشتن از چیستیِ فرهنگ و چگونگی تغییر و تأثیر آن بر رفتار جوامع و افراد، برای دستیابی به هوش فرهنگی بالا ضروری است.
در این بین دو نوع دانش داریم:
- محتوامحور
- فرآیندمحور
محتوا که شامل درک و فهم رفتار خود و دیگران در برخوردهای فرهنگی است، در واقع نیازهای پایه‌ای هوش فرهنگی است.
فرآیند، درباره دانستن فرآیند تأثیر فرهنگ‌های متنوع در رفتار افراد جامعه است.
که این تأثیر به دو صورت اتفاق می‌افتد، یا به تکمیل اطلاعات درباره آن فرهنگ کمک می‌کند (شناختی) و یا منجر به اقدام عملی فرد می‌شود (انگیزشی).
ذهن‌آگاهی
مفهوم ذهن‌آگاهی از مکتب بودیسم استخراج شده است. “توجه و آگاهی عمیق از تجربه جاری و واقعیت اکنون”
ارتباط بین ذهن‌آگاهی و هوش فرهنگی به معنای یافتن نقاط مشترک در فرهنگ‌های مختلف است.
افراد با دیدگاه‌های متفاوت و به کمک همدلی، فهم متقابل را در موقعیت‌های عملی ایجاد میکنند.
رفتار
افرادی که هوش فرهنگی بالایی دارند با استفاده از دانش و ذهن‌آگاهی که ایجاد کرده‌اند در طیف وسیعی از موقعیت‌های فرهنگی، رفتار شایسته‌ای را بروز می‌دهند.
توانایی رفتار مناسب شامل انتخاب رفتار شایسته با توجه به دانشی که کسب کرده‌اند و آگاهی که از آن موقعیت دارند، و یا یافتن راه جدیدی برای سازگاری در آن موقعیت است.
اما این انطباق و سازگاری نباید بیش از حد باشد و جنبه تقلید به خود بگیرد یا صورت و شکل مصنوعی داشته باشد، زیرا ممکن است نتیجه عکس و منفی بدهد.
عناصر هوش فرهنگی
به تعریف آنگ و همکاران، هوش فرهنگی 4 بعد دارد:
- فراشناخت: درک دانش
- شناخت: دانش ساختارها
- انگیزه: هدایت انرژی و توان برای انجام کار
- رفتار: اعمالِ انجامی در موقعیت‌های فرهنگی متفاوت
با استفاده از این 4 بعد، ارتباط و عملکرد بین فرهنگ‌های مختلف را می‌توان تسهیل کرد.
فراشناختی
یک فرآیند ذهنی است که برای درک فرهنگ، از مسیر برنامه‌ریزی، نظارت و تجدیدنظر در هنجارهای فرهنگی کشورها و گروه‌های مختلف عبور می‌کند.
مشاهده فرهنگ جدید، کشف افکارِ خود، پردازش دانشِ دریافتی، درکِ بافت فرهنگی جدید و سازگاری با موقعیت، از ارکان مهم هوش فرهنگی در بعد فراشناختی است.
به هنگام ورود به فرهنگ جدید باید افکار و دانش قبلی ما، توسط خودمان بررسی شود.
اینکه آیا مدل فکر کردن ما در این موقعیت درست است؟
یا اینکه آنچه به عنوان پیش‌فرض در نظر گرفتیم کاملاً اشتباه بوده است و باید یک‌بار دیگر تجدیدنظر کنیم؟
به‌طور مثال در تنظیم جلسه در فرهنگ داخلی، برخی از تصمیم‌گیری‌ها به صورت خودکار صورت می‌گیرد و فرآیند مشاهده و پاسخ انرژی زیادی نمی‌طلبد.
اما در فرهنگ‌های جدید، با ترجیحات فرهنگی افراد در آن فرهنگ، باید آشنا و آگاه شویم و ذهن خود را آماده تعامل کنیم.
شناختی
دانش، در مورد فرهنگ‌های مختلف از طریق تجربه و آموزش به‌دست می‌آید.
کسبِ دانش در مورد اقتصاد، نظام‌های حقوقی، اجتماعی و ارزش‌های فرهنگی، و سعی در یافتن تفاوت‌ها و شباهت‌ها، به افزایش هوش فرهنگی کمک می‌کند.
شناخت فرهنگ، به شکل‌دهی رفتار و نوعِ فکر کردن رهبران کمک می‌کند.
یکی از مهم‌ترین بخش‌های فاکتور شناختی هوش فرهنگی، درک سیستم‌های فرهنگی است.
هر کشوری سیستم فرهنگی خود را دارد که شامل اقتصاد، آموزش، اجتماعی، خانوادگی، سیاسی، حقوقی، زبانی و مذهبی است.
ارزش‌ها و هنجارها همیشه بخشی از یک فرهنگ هستند و خواهند بود و دانستن این موارد از اشتباه بین فرهنگ‌ها جلوگیری می‌کند.
انگیزه
انگیزه به نوعی نیروی محرکه لازم برای یادگیری در زمینه فرهنگ جدید است و فاکتور مهمی در تعیین این که آیا کارکنان می‌خواهند انرژی لازم برای پروسه یادگیری صرف کنند یا نه؟
داشتن انگیزه درونی برای یادگیری فرهنگ‌های مختلف بسیار اهمیت دارد، هنگامی که شرکت‌ها از محرک پول برای یادگیری در این زمینه استفاده میکنند در واقع انگیزه لازم برای یادگیری را ایجاد نمی‌کنند.
بلکه باید در سه زمینه زیر تلاش کنند تا کارکنان را در این زمینه‌ها تحریک کنند:
- ایجاد انگیزه درونی: لذت بردن از شناخت سایر فرهنگ‌ها
- ایجاد انگیزه بیرونی: ایجاد منافع ملموس برای کارکنان
- خودکارآمدی: افزایش عملکرد از طریق ارتباط‌های فرهنگی
ایجاد انگیزهای بیرونی و درونی بیشتر به خودکارآمدی کمک می‌کند، زیرا در صورت عدم موفقیت در یک موقعیت فرهنگی، ممکن است شخص اعتمادبه‌نفس خود را از دست داده و دیگر تمایل به حضور در آن جمع را نداشته باشد.
بنابراین ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی در انتخاب ما سهیم هستند و ما را در مسیری که می‌خواهیم گام برداریم هدایت میکنند.
رفتاری
رفتار در قالب کلامی و یا غیرکلامی، جهت تعامل و ارتباط می‌تواند اثربخشی بالایی در نمایش هوش فرهنگی داشته باشد.
رفتارهای کلامی در قالب کلمات و لحن، و رفتار غیرکلامی از طریق زبان بدن منتقل می‌شود.
انعطاف‌پذیری متناسب با پیامی که قصد ارسال آن را داریم به شکل درست و در زمان درست باید اتفاق بیافتد تا اثربخشی بهتری داشته باشد.
برای تأثیر رفتار در محیط‌های فرهنگی جدید، علاوه بر شناخت اینکه چه کاری چگونه باید انجام گیرد، باید در طول زمان نیز آن رفتارها از پایداری برخوردار باشند تا اعتماد لازم نیز حاصل گردد.
شخصی با هوش فرهنگی بالا باید بتواند، رفتار مناسب با موقعیت را که تطبیق‌پذیری بالایی دارد از خود بروز‌دهد.
این چهار بُعد در کنار همدیگر می‌توانند به عملکرد موثر رهبران در محیط‌های فرهنگی که تنوع بالایی دارند، کمک کنند.
این امر به سادگی اتفاق نمی‌افتد بلکه، نیاز به تلاش و یادگیری مداوم داشته تا به صورت مهارت جدید برای انجام وظایف رهبری بتوان از آن بهره جست.
چگونه عناصر هوش فرهنگی را در خود تقویت کنیم؟
بعضی از افرادی که ضریب هوشی فرهنگی بالایی دارند، به راحتی می‌توانند وارد فرهنگی متفاوت شده و با همدلی با آنها رابطه موثر برقرار کنند.
داشتن هوش فرهنگی در جمع‌هایی که اختلاف فرهنگی وجود دارد، از سوگیری‌ها و فرضیات نادرست جلوگیری می‌کند، و انگیزهای ایجاد می‌کند که در موقعیت‌های جدید با افراد گروه‌های مختلف تعامل سازنده داشته باشند.
اما سؤال اینجاست که چگونه می‌توانیم در سازمان‌های خود به افرادی که جدیداً اضافه می‌شوند و شاید با فرهنگ‌های متفاوت کنار هم بخواهند کار کنند، این هوش را در آنها تقویت کنیم؟
1- روحیه کنجکاوی و یادگیری فرهنگ‌های دیگر را در خود تقویت کنید.
سعی کنید رفتارهای دیگران را مشاهده کنید و سؤال‌هایی که حساسیت‌برانگیز نیستند بپرسید.
2- آگاهی‌تان را نسبت به خود و دیگران افزایش دهید.
پیشینه تاریخی و فرهنگی که بر دیدگاه شما تأثیر گذاشته است را شناسایی کنید و اینکه فرهنگ و تجربه افراد چگونه روی رفتارهایشان تأثیر می‌گذارد را شناسایی کنید.
به دنبال شباهت‌ها و تفاوت‌ها باشید. به این واقعیت توجه کنید که همه افراد از یک فرهنگ یکسان، رفتارهای متفاوتی را متناسب با نسل، اقتصاد و سایر عوامل بروز می‌دهند.
3- ذهن قضاوت‌گر خود را خاموش کنید.
فرهنگ‌های دیگر را از جایگاه مشاهده‌گر نگاه کنید. در صورت شکل گرفتن مکالمه‌ِ ذهنی قضاوت‌کننده، بیشتر به این فکر کنید که قرار است یاد بگیرید نه پیش‌داوری و قضاوت!
4- تعصبات خود را نسبت به فرهنگ و سنت‌های دیگر بشناسید.
وقتی که از تعصبات خود آگاه شدید، نیاز به تمرین این دیدگاه‌ها در موقعیت‌های واقعی دارید.
5- خود را در موقعیت‌هایی با افرادی از فرهنگ‌های مختلف قرار دهید.
چهار روش بالا را با وارد شدن در فرهنگ‌های مختلف تمرین کنید، بدون تمرین، داشتن آگاهی صرف، از نظر فرهنگی شما را ناآگاه و ناپخته نگه می‌دارد.
هوش فرهنگی و جنسیت
تاثیر تحصیلات و آموزش در افزایش هوش فرهنگی بر کسی پوشیده نیست. با توجه به داده‌هایی که از طریق پرسشنامه از دانشگاه Agder در کشور نروژ جمع آوری شده است، در این دنیای درهم تنیده، تأثیر تحصیلات و جنسیت را روی هوش فرهنگی بررسی کرده‌اند.
در این تحقیق تنها به تجربه دیدن و بودن در فرهنگِ دیگر اکتفا نکرده‌اند، زیرا این مورد به تنهایی در هوش فرهنگی تأثیر ندارد، بلکه آموزش و تجربه کردن در کنار هم باعث افزایش عملکرد در سازمان‌ها و شرکت‌ها می‌شود.
در نمودار زیر بر اساس آماری که از پرسشنامه جمع‌آوری شده است، نشان می‌دهد هوش فرهنگی خانم‌ها به نسبت آقایان در سطح بالاتری قرار دارد.
برای مطالعه کامل مقاله می‌توانید فایلزبان اصلی تاثیر تحصیلات و جنسیب در هوش فرهنگی را دانلود و استفاده کنید.
یک توصیه کلیدی برای مدیران شرکت‌های چند فرهنگی
طی تحقیقی که روی رهبران با هوش فرهنگی بالا صورت گرفته است، از بین نقاط قوت و مشترکی که همه آنها داشتند، انعطاف‌پذیری در رفتارها، ارزش‌ها و باورهایشان بسیار مشهود بود.
هر چقدر بیشتر انعطاف‌پذیر باشید، مردم بیشتر به شما اعتماد میکنند.
هوش فرهنگی ریشه در علایق عمیق انسان‌ها دارد، یک رهبر با هوش فرهنگی بالا، هیچ‌گاه در پی قضاوت کردن علایق عمیق خود با شخص مقابل نیست.
بلکه با هوش فرهنگی عمیقی که دارد، سعی می‌کند نقاط قوتِ شخصیتیِ هر فرد را شناسایی کند.
و فرصت‌هایی که می‌تواند در اختیار فرد قرار دهد تا توانایی‌های خود را شکوفا کند را درمی‌یابد.
با انعطاف پذیری که از خود نشان می‌دهد، در این دنیای پر از پیچیدگی که هر روز هم به این پیچیدگی افزوده می‌شود، می‌تواند تغییرات مثبتی را ایجاد کند.
به رهبرانی که دغدغه تغییر را دارند، هوش فرهنگی کمک می‌کند که در فرآیندِ تغییر به درستی پیش بروند.
هوش فرهنگی و ارتباط آن با هوش هیجانی، در کنار ضریب هوشی می‌تواند یک مزیت رقابتی بی برای مدیران و رهبران باشد.
مطالب مرتبط
اگر می‌خواهید میزان هوش خود را در ابعاد مختلف بسنجید، از تست‌های هوش مختلفی می‌توانید استفاده کنید. ما در کارنکن، تعدادی از معتبرترین تست‌هوش‌ها را جمع‌آوری کرده و به رایگان در اختیار شما خوانندگان گرامی قرار داده‌ایم.
از آزمون هوش منسا چه می‌دانید؟ آیا می‌دانید نابغه‌های منسان دارای انجمن و تشکیلاتی هستند؟ در مطلب زیر در این باره بخوانید.
اگر تجربه حضور در جمع‌هایی که فرهنگ‌های متفاوت داشتند را داشته‌اید، می‌توانید روشی که عملی استفاده کرده‌اید و توانسته‌اید رهبری جمع را در دستان بگیرد، برایمان بنویسید.
آیا می‌دانید هوش فرهنگی شما تا چه حد است؟
محصولات آموزشی