تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری ؛ از مزایا تا چالش‌ها

ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری؛ آری یا خیر؟
شرایط ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد چیه؟
تحصیلات تکمیلی برای یک معلم چه مزایا و یا چه چالش­‌هایی دارد؟

 این­ها سوالات و چالش­‌های ذهنی یک معلم یا دانشجومعلم برای ادامه تحصیل است.

اگر شما نیز از آن دسته معلمانی هستید که قصد ادامه تحصیل دارد، اما از شرایط دقیق آن مطلع نیست و یا چالش‌های آن را نمی‌شناسد، با ما همراه باشید…

در این مقاله ابتدا به بررسی شرایط ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد پرداخته شده و سپس به دلایل و مزایای آن اشاره شده است. در پایان هم با بررسی یک پژوهش که حاصل مصاحبه از معلمان در حال تحصیل بود، چالش‌های این مسیر را بازگو نموده‌ایم. 

بخش‌های مختلف مطلب تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری

• شرایط و قوانین ادامه تحصیل کارکنان دولت
• ضوابط و شرایط ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد
• شرایط ادامه تحصیل دانشجو معلمان
• رشته­‌های مورد تایید در تحصیلات تکمیلی فرهنگیان
• رشته‌­های مورد تایید وزارت آموزش و پرورش در مقاطع مختلف
• ضوابط و شرایط ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری
• مزایا و دلایل ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد
• ادامه تحصیل معلمان و چالش­‌های آن

شرایط و قوانین ادامه تحصیل کارکنان دولت

خب قبل از بررسی شرایط ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد، ابتدا به طور کلی با شرایط ادامه تحصیل کارکنان دولت و قوانین مرتبط با آن آشنا می­‌شویم.

از آن­جا که معلمان و فرهنگیان نیز جز کارکنان دولت به حساب می‌آیند، تمامی قوانین مربوط به این بخش برای فرهنگیان نیز جاری و برقرار است.

در ادامه قوانین مربوط به ادامه تحصیل کارکنان دولت آورده شده است. و مورد بررسی قرار می‌­گیرد.

آیین نامه اجرایی قانون ممنوعیت ادامه تحصیل کارگزاران کشور در ساعات اداری به شرح زیر است:

“از تاریخ به تصویب رسیدن این قانون کارگزاران شاغل در جمهوری اسلامی اعم از قوه مقننه، مجریه و قضائیه و نهادهای مربوط به انقلاب اسلامی و شرکت‌های تابعه دولت و آن دسته از موسساتی که از بودجه عمومی کشور بهره می‌برند، در ساعات اداری و روزهای کاری هفته در داخل و خارج از کشور نمی‌توانند ادامه تحصیل دهند و متخلفین شامل به انفصال موقت از خدمت به مدت یک تا سه سال محکوم خواهند شد.”

این ممنوعیت در ماده ۶۱ قانون مدیریت خدمات کشوری به صورت زیر آمده است:

“اعزام کارمندان دستگاه‌های اجرائی از زمان تصویب این قانون برای طی دوره‌های آموزشی که منجر به اخذ مدرک دانشگاهی و یا معادل آن می‌گردد در داخل و خارج از کشور با هزینه دستگاه‌های مربوطه و استفاده از مأموریت آموزشی ممنوع می­‌باشد.”

به طور خلاصه از دو آیین­ نامه فوق می‌­توان موارد زیر را برداشت کرد:

• ادامه‌­ی تحصیل برای افراد شاغل و کارکنان دولت در ساعات اداری ممنوع است.
  
• کارکنان دولت جهت ادامه تحصیل لازم است مرخصی داشته باشند یا در زمانی خارج از ساعات ادرای به تحصیل مشغول شوند.
  
• ادامه‌­ی تحصیل در مقاطع ارشد و دکتری فقط در رشته­‌های مورد نظر وزارت متبوع میسر است.
  
• شرط اعطای مرخصی یا ماموریت آموزشی بدین ترتیب است که شخص واجد شرایط دیگری جایگزین فرد متقاضی ادامه تحصیل گردد.

ضوابط و شرایط ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد

همان‌طور که در قسمت قبل هم گفته شد، معلمان نیز مشمول قوانین ادامه تحصیل کارکنان دولت می­‌شوند.

قبل از بررسی جزئیات شرایط ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد، توجه به نکته زیر ضروری است:

همه­‌ی معلمان متقاضی ادامه تحصیل، قبل از شركت در هر آزمون، ابتدا باید فرم کتبی موافقت­‌نامه را از اداره محل خدمت خود گرفته و موافقت اداره را با ادامه تحصيل در رشته مورد نظر کسب كنند.

حال اگر معلمان قصد ادامه تحصیل(به منظور اعمال مدرک تحصیلی در حکم استخدامی) را داشته باشند، باید موارد زیر را در نظر بگیرند:

• زمان تحصیل نباید تداخلی با ساعات آموزشی داشته باشد(در ساعات کلاس درس یا ساعات مشغول به کارهای اداری، نمی­‌توانند به تحصیل بپردازند.)
  
• معلمان نیز همانند سایر کارکنان دولتی جهت ادامه تحصیل لازم است، مرخصی داشته باشند یا در زمانی خارج از ساعات آموزشی کلاس درس به تحصیل مشغول شوند.
  
• ادامه­‌ی تحصیل معلمان در مقاطع ارشد و دکتری فقط در رشته­‌های مورد پذیرش وزارت آموزش و پرورش میسر است. 

خب موارد بالا مطرح شد و طبعا هم اکثر معلمان با هدف اعمال مدرک تحصیلی در حکم استخدامی، ادامه تحصیل می‌دهند.  بخشنامه 710/47 پیرامون این موضوع تدوین شده است:

به طور کلی این بخشنامه بدین صورت تدوین شده است که بخشنامه قبلی پیرامون این موضوع را اصلاح می­‌کند. در بخشنامه قبلی، فرهنگیان تنها یک مدرک تحصیلی را می‌توانستند در حکم کارگزینی خود اعمال کنند.

اما مطابق با این بخشنامه که در سال 1399 تدوین گردیده است، از تاریخ موردنظر و به بعد فرهنگیان و معلمان می‌توانند دو مدرک تحصیلی را در حکم کارگزینی خود اعمال کنند.

به طور مثال معلمی که با مدرک کارشناسی وارد آموزش ­و­ پرورش شده باشد، از این پس می­‌تواند بعد از ادامه­‌ی تحصیل، هر دو مدرک کارشناسی ارشد و دکتری را در حکم کارگزینی خود اعمال کند.

  شرایط ادامه تحصیل دانشجو معلمان

طبق ماده 4 قانون متعهدین خدمت وزارت آموزش و پرورش، دانشگاه فرهنگیان نمی‌­تواند تا پایان زمان تعهد، تاییدیه تحصیلی و ریز نمرات را در اختیار دانشجو معلمان قرار دهد.

متن این ماده­‌ی قانون به شرح زیر است:

“ارائه گواهينامه يا ريز نمرات و تأييديه تحصيلی به هر عنوان كه متعهد قبل از انجام يا لغو تعهد بتواند از مزیت­‌های آن بهره‌مند ‌شود ممنوع است مگر در صورتی­ که دانشجو قصد تحصیل در رشته­‌های مورد نیاز وزارت آموزش و پرورش را داشته باشد که با سپردن تعهد خدمت جديد و يا ضبط در پرونده استخدامی آنان‌ در سازمان‌ها و ادارات وابسته و تابعه وزارت مزبور كه آن هم مستقيماً به صورت محرمانه از طريق واحدهاي مرتبط صورت می‌­گیرد.”

از آن جا که جهت ثبت نام دانشجو در هر دانشگاه نیاز به مدارکی نظیر گواهینامه یا ریز نمرات و تاییدیه تحصیلی است، می‌­توان از قانون ذکر شده چنین نتیجه گرفت:

امکان ادامه تحصیل (با هدف اعمال مدرک تحصیلی در حکم کارگزینی) برای دانشجومعلمان وجود ندارد، مگر با دو شرط زیر:

1. ادامه تحصیل فقط در رشته‌­های مورد پذیرش وزارت آموزش و پرورش میسر است.
2. ارائه تعهد خدمت جدید به میزان دو برابر زمان تحصیل که مدت آن کمتر از ۵ سال نمی‌باشد.

با رعایت دو شرط فوق اگر دانشجو معلم  قصد ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر در دانشگاهی غیر از دانشگاه فرهنگیان را داشته باشد، می­‌تواند بلافاصله بعد از اتمام دوره کارشناسی اقدام کند. اما لازمه‌­ی ادامه تحصیل فرد مورد نظر در دانشگاه فرهنگیان 3 سال سابقه تدریس در مدرسه می‌­باشد.

رشته­‌های مورد تایید در تحصیلات تکمیلی فرهنگیان  

در مقطع ارشد و دکتری در چه رشته‌­هایی می­‌توانم ادامه تحصیل بدهم؟
پرسش فوق همواره یکی از سوالات اساسی در مورد ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد است که در ادامه به بررسی جزییات آن می­‌پردازیم.

معلمان در صورتی که بخواهند از طریق روش‌های قانونی و بدون دردسر به ادامه تحصیل بپردازند، در گام اول ابتدا باید لیست رشته‌های مرتبط و مورد نیاز آموزش و پرورش در منطقه محل خدمت خود را در اختیار داشته باشند.
سپس مطابق با این لیست اقدام به انتخاب رشته و شرکت در آزمون ورودی دانشگاه کنند.

رئیس مرکز برنامه‌ریزی منابع انسانی و امور اداری وزارت آموزش و پرورش پیرامون موضوع ادامه تحصیل معلمان اظهاراتی را ارائه داده است که به طور خلاصه به آن اشاره می‌­شود:

• فرهنگیان و معلمان فقط مجازند در راستای وظایف شخصی خود ادامه تحصیل دهند.
  
• برای مثال اگر دبیر شیمی در رشته­‌ای دیگر مانند رشته مشاوره ادامه تحصیل دهد، هنگام اعمال مدرک تحصیلی دچار مشکل می‌­شود.
  
• هر فردی در مسیر ارتقای شغلی خود باید حرکت کند یعنی اگر معلمی در رشته خاصی استخدام شود، ارتقای شغلی و ادامه تحصیل او باید در این زمینه باشد.

علاوه بر نکات ذکر شده توجه به دو مورد زیر نیز برای انتخاب رشته فرهنگیان حائز اهمیت است:

1. یکی از مسائل مورد بحث و تا حدی مبهم که ادارات آموزش و پرورش استان در برخورد با آن نظرات متفاوتی دارند، رشته­‌های مورد تایید وزارت آموزش و پرورش در دوره کارشناسی ارشد می‌باشد.
   
   
2. نکته بعدی این است که با اینکه در سال­‌های اخیر رشته‌ها و گرایش‌های تحصیلی جدیدی وارد شده اما شیوه جذب نیروی انسانی در رشته‌های مختلف همچنان تغییر نکرده است.

رشته‌­های مورد تایید وزارت آموزش و پرورش در مقاطع مختلف

رشته‌های مورد تایید جهت ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد به قرار زیر است:

آموزگاران مقطع ابتدایی:

• علوم تربیتی
• امور تربیتی
• مشاوره و راهنمایی
• مشاوره تحصیلی
• سنجش و اندازه‌ گیری
• فلسفه تعلیم و تربیت
• برنامه ریزی درسی
• روانشناسی(کلیه گرایش‌ها)
• روانشناسی بالینی
• روانشناسی تربیتی
• روانشناسی عمومی
• روانشناسی شخصیت

معلمان مقطع اول متوسطه:

• گروه علوم تجربی
• گروه ریاضی
• گروه هنر
• گروه زبان انگلیسی
• معارف اسلامی و پرورشی
• تربیت بدنی
• ادبیات فارسی
• حرفه و فن
• علوم اجتماعی

معلمان مقطع دوم متوسطه:

• گروه تاریخ و مطالعات اجتماعی
• اقتصاد
• تربیت بدنی
• شیمی
• جغرافیا
• روانشناسی و علوم تربیتی
• زبان و ادبیات فارسی
• زبان و ادبیات انگلیسی
• ریاضی
• فیزیک
• علوم زیستی و بهداشت
• هنر
• معارف اسلامی

ضوابط و شرایط ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری
(مختص فرهنگیان رسمی و پیمانی)

در این بخش به بررسی شرايط و ضوابط اختصاصي فرهنگيان رسمي و پيماني وزارت آموزش و پرورش در آزمون ورودي تحصيلات تكميلي دوره دکتری در دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی می­‌پردازیم:

• دارا بودن حكم كارگزيني مبنی بر استخدام رسمی يا پيمانی در زمان ثبت‌نام
  
• معلمان حق­‌التدریس مجاز به انتخاب رشته نمی‌باشند.
  
• دارا بودن فرم”موافقت با ادامه تحصيل كاركنان” ( رسمي يا پيماني) از اداره آموزش و پرورش محل خدمت
  
• عدم اشتغال به تحصيل در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي دولتی يا غيردولتی
  
• فرهنگيانی كه به هر نحوي قبلاً مدرك دکتری را از دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي اخذ کرده و در حکم کارگزینی آنان اعمال شده باشد، مجاز به انتخاب رشته‌های تحصيلی ويژه فرهنگيان نیستند.
  
• حداكثر سابقه خدمتي جهت ادامه تحصيل فرهنگيان (رسمی-پيمانی) در دوره کارشناسی ارشد ۲۷ سال تمام و دوره دکتری تخصصی ۲۵سال تمام می­‌باشد.

متقاضیان ادامه تحصیل در این دانشگاه جهت اطلاع از جزییات شرایط ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری می‌توانند به سایت دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی مراجعه کنند.

مزایا و دلایل ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد

خب تا اینجا به شرایط ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد پرداختیم و قوانین و ضوابط مربوط به آن گفته شد.

در این بخش می­‌خواهیم به دلایل ادامه تحصیل یک معلم بپردازیم. البته هر فرد ممکن است بنا بر علایق و اهداف خود دلایل مختص خود را داشته باشد. اما در اینجا به برخی از موارد اشاره می­شود.

با ما همراه باشید.

کمک بهتر به دانش‌­آموزان

ادامه تحصیل در مقطع دکتری و ارشد باعث افزایش معلومات و آگاهی می‌گردد که می‌­توانید در راستای کمک بیشتر به دانش‌­آموزان از آن بهره بگیرید.

علاوه بر این با داشتن مدرک تحصیلی بالاتر، اعتماد اولیا و دانش‌­آموزان به شما در زمینه تدریس افزایش می­‌یابد.

ارتقا شغلی در اداره

شما می­‌توانید با داشتن مدارک تحصیلی مقاطع ارشد و دکتری در معاونت­‌های مختلف اداره آموزش و پرورش محل خدمت خود ارتقای شغلی بگیرید.

تغییر مقطع از ابتدایی به دبیرستان یا مشاوره

معلمان با ادامه تحصیل می­توانند تغییر مقطع بدهند، هر تغییر وضعیت در آموزش و پرورش نیاز به یک مدرک تخصصی حداقل ارشد دارد.

به‌عنوان مثال یک معلم ابتدایی اگر بخواهد دبیر ادبیات مقاطع متوسطه شود، ضروری است یک مدرک کارشناسی ارشد تخصصی ادبیات فارسی را اخذ کند.

تدریس در دانشگاه به صورت حق­‌التدریسی

شما می­‌توانید با دارا بودن مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری به صورت حق­‌التدریسی و پاره وقت بعنوان شغل دوم در دانشگاه‌­ها تدریس کنید.

از آنجایی که تدریس در دانشگاه در رزومه و سابقه شما ثبت می­شود، می­‌تواند موجب جذب شدن شما به‌عنوان هیات علمی در دانشگاه گردد.

نکته قابل توجه: دانشگاه فرهنگیان معلمان را راحت‌تر جذب می‌­کند.

افزایش حقوق و افزایش امتیاز

یکی دیگر از مزایای ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد، افزایش حقوق و امتیاز است که هرچه مدرک تحصیلی بالاتر باشد این مزایا نیز بیشتر می‌­شود.

به‌عنوان مثال شما با داشتن امتیاز بالاتر نسبت به همکارانتان، می‌­توانید هر مدرسه­‌ای که می­‌خواهید را جهت تدریس انتخاب کنید.

در ادامه، مزایای ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد را به روایت ویدئوی زیر ببینید:

ادامه تحصیل معلمان و چالش­‌های آن

در بخش­‌های قبلی شرایط ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد را بررسی کردیم و برخی از دلایل و مزایایش را بازگو نمودیم.

در این بخش با تکیه بر برخی پژوهش­‌های انجام شده در این زمینه به بررسی چالش­‌ها و سختی‌­های این مسیر می­‌پردازیم.

بدون شک نقش معلمان با تحصیلات بالاتر در پرورش جامعه انکار ناپذیر است. در این بین چالش­­‌هایی هم بر سر راه آن­ها وجود دارد که در ادامه بررسی می­‌شوند.

برای بررسی این چالش­‌ها از یک پژوهش که در آن از تعدادی از معلمان در حال تحصیل به عنوان جامعه آماری بهره گرفته شده، استفاده شده است.

هدف این تحقیق شناسایی چالش­‌های معلمانی است که علاوه بر تدریس در مدرسه به تحصیل در رشته‌­ای خاص برای ارتقا سطح علمی و کیفی می‌­پردازند.

خب اما سوال مطرح شده در پژوهش:

" چالش­‌های فرا روی ادامه تحصیل معلمان شاغل به تحصیل چیست؟ "

نتایج تحلیل مصاحبه­ با معلمان برای پاسخگویی به سوال فوق در ادامه آمده است.

خستگی فراوان

بسیاری از معلمین از خستگی زیاد گلایه می­‌کردند، به این دلیل که آن­ها بعد از ساعات کاری خود در مدارس مجبور بودند سریعاً در کلاس­‌های دانشگاه حاضر شوند.

این موضوع باعث بروز مشکلات بسیاری به اشکال مختلف برای معلمان می‌­شد مانند: نخوردن ناهار، خواب‌­آلودگی در کلاس­‌ها، عجله بسیار برای رسیدن به موقع در کلاس‌ها و ضعف جسمانی.

این خستگی‌ها بر کیفیت یادگیری معلمان در کلاس دانشگاهی‌­شان اثر منفی می‌­گذارد.

فشار روحی، اضطراب و استرس شدید

 وجود نگرانی‌های تحصیلی و عدم همکاری مدرسه برای حضور معلمان در کلاس­‌های دانشگاهی و بروز مشکلاتی با اساتید خود باعث به وجود آمدن فشارهای روانی و استرس شدید در میان معلمین در حال تحصیل می‌شود.

می­‌توان دریافت فشارهای روانی، ناخودآگاه بر کیفیت تدریس و تحصیل توأم معلمین تأثیر منفی می‌­گذارد، همچنین این فشارها بر زندگی شخصی آن­ها نیز بی تأثیر نیست.

تداخل کلاس­‌های مدرسه و دانشگاه

به دلیل این که معمولا بین ساعات مدرسه و کلاس­‌های درس دانشگاه تداخل وجود دارد و معلم ملزم به حضور در هر دو این مکان­‌ها است، مشکلاتی برای او به وجود خواهد آمد.

یکی از معلمان در این مورد بیان داشت:
“برای این که در امتحانات پایان­ ترم خود شرکت کنم مجبور شدم در طول یک ماه چند بار محل کار خود را ترک کنم که این عمل منجر به کسر حقوق و تذکر کتبی به من شد.”

کاهش انگیزه به تدریس و ادامه تحصیل

یکی از نیروهای پیش برنده در هر فعالیتی انگیزه و علاقه به آن است، در نتیجه با وجود یک سری مشکلاتی که بر سر راه ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و ارشد به وجود می­‌آید، انگیزه فرد کاهش یافته و عملکرد او پایین می­‌آید.

عدم انجام تکالیف

لازمه­‌ی تحصیل در دوره‌­های تحصیلات تکمیلی، انجام تحقیقات، پژوهش‌ها و پروژه‌های فراوانی است که بسیاری از آن­ها توسط اساتید از دانشجویان خواسته می­‌شود.
بسیاری از معلمان از عدم انجام این تحقیقات به دلیل مشغله کاری صحبت کردند.

کمبود وقت کافی برای تدریس و تحصیل هم­زمان

شغل معلمی خود نیازمند صرف وقت زیادی است، حتی وقت خارج از محل کار را نیز تحت تأثیر قرار می‌­دهد.
از طرف دیگر ادامه تحصیل در مقاطع بالا خود نیازمند صرف وقت زیادی است.

هم زمان شدن این دو باهم باعث کمبود وقت می­‌شود.
این کمبود وقت بر روی عملکرد شغل معلمی تأثیرگذار است و همچنین عملکرد تحصیلی او را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. 

مقاله زیر جهت مطالعه بیشتر در موضوع چالش‌های ادامه تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری و به طور کلی تحصیلات تکمیلی پیشنهاد می‌شود:

مطالب پیشنهادی

برای اطلاع از نحوه تحصیل در دانشگاه فرهنگیان (به روایت یک دانشجو معلم):

در باب ادامه تحصیل در مقطع دکتری و تحصیلات تکمیلی:

اگر معلم هستید و به دنبال شغل دوم مناسب‌ می‌گردید:

با تشکر از همراهان عزیز که تا آخر مطلب تحصیل فرهنگیان در مقطع دکتری با ما همراه بودید.
امیدواریم نکات بیان شده در این مقاله برایتان مفید و کارآمد واقع شود.
در پایان نیز خوشحال می‌شویم نظرات، پیشنهادات و تجربیات خود را در زمینه ادامه تحصیل فرهنگیان در کامنت با ما به اشتراک بگذارید.